Kawih Pangeuyeukan

Kawih Pangeuyeukan mangrupakeun naskah Sunda kuna anu eusina ngeunaan pangeuyeukan atawa tenun. Naskah ieu disimpen di Perpustakaan Nasional RI, ditulis dina daun lontar, maké aksara jeung basa Sunda kuna. Téksna mibanda wangun puisi. Dina éta naskah aya katerangan ngeunaan rupa-rupa ngaran bagian alat tenun kalayan ngaran-ngaran déwi anu dipikanyaho ngageugeuhna.

Téks Kawih Pangeuyeukan mangrupakeun salah sahiji conto puisi Sunda kuna anu has. Puisi ieu miboga tempat husus di antara puisi Sunda kuna séjénna, saperti puisi épik Para Putra Rama jeung Rahwana, atawa puisi didaktis saperti Sri Ajnyana, Sewaka Darma, jeung Kawih Paningkes. Eusina biasana ngagambarkeun sacara rinci ngeunaan parabot tenun, prosés pangeuyeukan, sarta masing-masing déwi kahyangan (saperti Pwah Aci, Pwah Sari, jeung Aksari) anu boga tanggung jawab kana éta. Tina widang kasusastraan, struktur puisi ieu bisa dibandingkeun jeung téks Sri Ajnyana.

Panyimpenan

Kiwari, naskah Kawih Pangeuyeukan disimpen di Perpustakaan Nasional RI dina hiji peti (laci kabinet) nomer 86, sarta dibéré kode L 407. Naskah ieu kungsi didéskripsikeun ku Cohen-Stuart (1872), tatapi henteu kacatet dina Katalog Induk Naskah-naskah Nusantara Jilid 4: Perpustakaan Nasional Republik Indonesia. Dina prosés rekatalogisasi anu dilakukeun ku Munawar Holil jeung Aditia Gunawan (2010), dicatet déskripsi anu leuwih lengkep, sarta dibéré judul Carita Raden Jaya Keling. Numutkeun kana riwayatna, naskah ieu mangrupakeun pemberian ti Bupati Galuh R.A.A. Kusumadiningrat (1839–1886), anu diserahkeun ka BGKW dina bulan September 1866.

Deskripsi Rupa

Naskah ieu dijieun tina daun lontar kalayan ukuran 19,5 x 2,5 cm. Disimpen dina kotak kai (kropak) anu warnana coklat poék rada hideung. Jumlahna aya 31 lempir, dilengkepan ku tali pangiket anu diasupkeun ka bagian tengah lontar. Lempir 1r, 27v, 28r-v, jeung 30r-v henteu ditulisan, ku kituna ngan aya 56 kaca anu dieusi ku tulisan. Unggal kaca eusina opat baris tulisan. Aksara anu dipaké nyaéta aksara Sunda kuna. Salinan maké aksara Latin aya dina kumpulan koleksi Pleyte kalayan kode Plt. 101, anu disimpen dina peti 119 di Perpustakaan Nasional. Dumasar kana éta salinan, bisa dipikanyaho yén teu aya parobahan dina susunan lempirna.

Isi Naskah

Dicaritakeun aya saurang awéwé ngaranna Deuwi Rasa Tineung Sakean Adi Larangan, dumadakan hudang tina saréna lantaran ngimpi anu anéh pisan. Dina éta impi, Inya ngadéngé loba sora. Salakina, Raden Jayakeling (Adi Rasa Jaya Keling), ogé hudang lantaran ngarasa kaganggu ku kagelisahan pamajikanana. Waktu hudang, Inya ningali pamajikanna keur memangku lawon tenun bari ceurik. Salakina tuluy ngabeberkeun panglipur ku rayuan jeung naséhat ngeunaan kautamaan awéwé. Inya ogé muji rupa-rupa hal ngeunaan lawon anu dipangku ku pamajikanna: ti mimiti jinis, ragam hias (motif), nepi ka warnana.

Saterusna, Inya nyarankeun ka pamajikanna supaya ngarengsekeun lawon tenunna. Tapi saméméhna, Inya nyuhunkeun supaya pamajikanna mandi ka walungan pakeun ngaraksa kabersihan diri, boh lahir boh batin. Deuwi Rasa Tineung nurut, Inya ngaleupaskeun benang anu ngagelung dina sukuna, ngalipet lawon kalawan rapih, sarta nyimpen sakabeh parabot tenunna. Tuluy Inya ngahaturkeun ka salakina kalayan takzim, lajeng nyaritakeun ngeunaan impi goréng anu nyababkeun Inya hudang peuting-peuting, sarta ménta naséhat ka salakina. Jaya Keling ngajawab kalawan tenang yén geus pantes upama salaki dijadikeun tempat nanya, sabab boga pangaweruh ngeunaan élmu, aturan étis, hukum, jeung élmu karuhun anu dicangkem tina rupa-rupa tempat.

Jaya Keling tuluy nyaritakeun carita para déwata ti kahyangan. Aci Déwata, pamingpin para déwa, maréntahkeun brahmana pakeun ngeusi dunya sangkan leuwih hadé, lantaran bakal hanjakal lamun ciptaanna teu dieusi. Waktu harita bumi masih kénéh kosong: can aya cai jeung angkasa, can aya cahaya di langit, jeung can aya méga. Sadayana ngagelembur tanpa tempat. Eta nu disebut “asali nu bening”. Seruan pakeun ngeusi dunya diulang deui pakeun kadua kalina. Para déwa, aksari, jeung pwah aci turun ti kahyangan ka bumi kalayan kabagjaan, tapi maranéhna teu niat pakeun lila cicing di dinya. Aci Déwata malem nyarankeun yén lamun aya déwa anu hayang lila di dunya, mangga bae. Inya ngagero sakabeh aksari jeung pwah aci. Adi Aci Déwata, nyaéta Sang Hyang Sri, ngondang sakabeh déwi pakeun turun deui ka bumi. Di tempat anyar éta, maranéhna senang-senang jeung silih cangkem.

Sanggeus éta, disebutkeun sacara rinci ngaran masing-masing pwah aci jeung aksari sarta tempatna maranéhna nyicingan di dunya. Sadaya tempat éta patali jeung katenunan: boh bahan, prosés, boh parabot anu dipaké, sarta patali jeung kautamaan awéwé. Ka para déwi anu nyicingan alat tenun jeung anu ngiringan dina prosés pangeuyeukan, dipasrahkeun nyanyian dina waktu awéwé keur nenenun.

Naséhat ti salakina diteruskeun ku nyebutkeun para pwah aci anu cicing dina bagian awak, hususna awak awéwé, sabab disebutkeun ngeunaan cai susu jeung rahim. Bagian panungtungan eusina naséhat yén saurang awéwé kudu bisa tarampil nenenun sanajan henteu kudu diajar heula. Téks ieu ditutup ku kolofon.