Partéy Komunis Indonésia

Lambang Partéy Komunis Indonésia

Partéy Komunis Indonésia (PKI) téh hiji organisasi pulitik anu nganut paham komunis, mimiti mucunghul di jaman Hindia Walanda tuluy ngembang di Indonésia. Saméméh dibubarkeun maksa taun 1965, PKI kungsi jadi partéy komunis panggedéna di dunya anu henteu nyekel kakawasaan pamaréntahan. Dina pamilu 1955, anggota PKI ngahontal kira-kira dua juta urang, meunang 16 persen sora sacara nasional jeung meh 30 persen sora di Jawa Wétan. Ti mimiti mangsa kamerdikaan nepi ka waktu PKI dipareuman taun 1965, PKI téh jadi partéy resmi anu jalan sacara kabuka di Indonésia.

Palopor

Henk Sneevliet

Henk Sneevliet jeung kaum sosialis Hindia Walanda ngadegkeun serikat buruh palabuan taun 1914, dingaranan Indische Sociaal Democratische Vereeniging (ISDV). Mimiti mah anggotana aya 85 urang ti dua partéy sosialis Walanda, nya éta SDAP jeung Partéy Sosialis Walanda (nu engkéna jadi SDP komunis). Ngaliwatan ISDV, urang Walanda ngenalkeun pamanggih Marxis ka urang pribumi pikeun ngalawan kakawasaan kolonial.

Taun 1915, ISDV mimiti ngaluarkeun koran basa Walanda Het Vrije Woord nu diedit ku Adolf Baars. Dina mangsa éta, ISDV can nuntut kamerdikaan Indonésia sarta ngan boga kira 100 anggota, jeung urang pribumi ngan tilu urang. Tapi, teu lila organisasi ieu jadi radikal jeung anti-kapitalis. Waktu Sneevliet mindahkeun markasna ka Semarang, loba urang pribumi ti kalangan agamawan, nasionalis, nepi ka aktivis nu mimiti ngagabung. Sneevliet ogé mecahkeun hubungan jeung SDAP di Walanda sarta nolak gawé bareng jeung pamaréntah kolonial, kaasup nolak Volksraad.

Bandéra Partéy Komunis Indonésia

Taun 1917, golongan réformis misah sarta ngadegkeun Partéy Demokrat Sosial Hindia. Dina taun nu sarua, ISDV ngaluarkeun koran basa Indonésia kahiji, Soeara Merdeka. Sneevliet yakin yén Révolusi Oktober di Rusia kudu dituturkeun ku Indonésia. Maranéhna meunang simpati ti tentara jeung matros Walanda nepi ka ngadegkeun “Pengawal Beureum” kalayan 3.000 anggota. Dina ahir 1917, aya pemberontakan di Surabaya jeung maranéhna ngadegkeun déwan soviet, tapi gancang dipareuman ku pamaréntah kolonial. Sneevliet jeung pamingpin ISDV séjénna dipulangkeun ka Walanda, sedengkeun tentara nu méréontak dihukum panjara nepi ka 40 taun.

Sanajan kitu, ISDV tetep jalan ku ngajalin blok jeung Syarékat Islam. Sababaraha tokoh SI kawas Semaun di Surabaya jeung Darsono di Solo kapangaruhan ku gagasan Sneevliet. Ku strategi “blok jero”, sababaraha anggota SI tungtungna ngadegkeun Syarékat Rakjat nu leuwih révolusionér jeung kabeungkeut ku Marxisme. ISDV tuluy jalan sacara jero-jeroan, nerbitkeun deui koran anyar Soeara Rakyat. Sanggeus sababaraha kader Walanda dipiceun, anggota ISDV leuwih loba ti urang Indonésia. Dina taun 1919, ti kurang ti 400 anggota, ngan 25 urang anu masih kénéh ti Walanda.

Formasi jeung tumuwuhna

Dina Kongrés ISDV di Semarang bulan Méi 1920, ngaran organisasi ieu diganti jadi Perserikatan Komunis di Hindia (PKH). Semaun kapilih jadi pupuhu, sedengkeun Darsono jadi wakil pupuhu. Jabatan séjén kawas sekrétaris, bendahara, jeung mayoritas anggota komite kénéh didominasi ku urang Walanda. PKH tuluy jadi partéy komunis munggaran di Asia nu asup kana Komintern, jeung Henk Sneevliet nu jadi wakil dina kongrés Komintern taun 1921.

Anggota partéy di Semarang

Saméméh Kongrés kagenep Sarekat Islam taun 1921, anggota mimiti nyadar stratégi Sneevliet. Agus Salim ngusulkeun aturan yén anggota Syarékat Islam henteu meunang boga keanggotaan dobel dina organisasi séjén. Kaputusan ieu matak loba anggota komunis kuciwa tuluy kaluar, kaasup Tan Malaka jeung Semaun. Duanana tuluy ngarobah taktik perjuanganana. Dina waktu nu sarua, pamaréntah kolonial Walanda ngalarang kagiatan pulitik leuwih ketat, sedengkeun Sarékat Islam leuwih milih fokus kana urusan agama. Ahirna, komunis jadi hiji-hijina kakuatan nasionalis nu aktip.

Dina awal 1922, Semaun indit ka Moskwa pikeun hadir dina Far Eastern Labor Conference. Dina waktos nu sarua, Tan Malaka nyobaan ngarobah mogok pagawé pegadaian pamaréntah jadi mogok nasional lintas serikat buruh, tapi gagal. Anjeunna katangkep jeung diasingkeun, tuluy milih diasingkeun ka luar nagri sarta indit ka Rusia.

Dina Méi 1922, Semaun balik sanggeus tujuh bulan di Rusia. Anjeunna ngagerakkeun ngadegkeun hiji organisasi buruh tunggal, nepi ka ahirna tanggal 22 Séptémber lahir Persatuan Vakbonded Hindia atawa Serikat Organisasi Pagawé Sakuliah Indonésia. Dina Kongrés Komintern kalima taun 1924, Semaun nekenkeun yén syarat utama révolusi anu hasil téh nya éta lamun partéy komunis bisa ngawasaan serikat buruh. Dina taun nu sarua, PKH deui ngarobah ngaran jadi Partéy Komunis Indonesia (PKI).

Pambarontakan 1926

Dina Méi 1925, Komite Eksékutif Komintern maréntahkeun kaum komunis di Indonésia pikeun ngawangun front anti-impérialis bareng jeung kelompok nasionalis anu lain komunis. Tapi tokoh radikal kawas Alimin jeung Musso malah ngadorong révolusi pikeun ngagulingkeun pamaréntah kolonial Walanda. Dina hiji konperénsi di Prambanan, Jawa Tengah, serikat buruh nu dikawasa ku komunis mutuskeun yén revolusi bakal dimimitian ku mogok buruh karéta api. Eta mogok bakal jadi tanda pikeun aksi anu leuwih lega nepi ka révolusi bisa dimimitian. Tujuan ahirna nya éta PKI bisa ngagantikeun kakawasaan kolonial.

Dina Nopémber 1926, PKI mingpin pemberontakan gedé di Jawa Kulon jeung Sumatra Kulon sarta ngumumkeun ngadegkeun républik. Waktu éta, Musso jeung Alimin keur aya di luar nagri keur ngobrol jeung Tan Malaka nu henteu satuju jeung rencana pemberontakan. Pemberontakan ieu dihancurkeun ku Walanda kalawan pisan kejem: rébuan jalma tiwas, kira 13.000 ditangkep, 4.500 dipenjara, leuwih ti 1.300 diasingkeun, jeung 823 dipiceun ka Boven Digul di Papua. Loba tahanan nu maot di dinya. Pamaréntah kolonial ogé sasaranana lain ngan komunis hungkul, tapi ogé aktivis politik non-komunis kalayan alesan nindak pemberontakan. Taun 1927 PKI dinyatakeun dilarang, tuluy jalan ngaliwatan gerakan bawah tanah.

Rencana pemberontakan téh sabenerna geus dirancang lila, dina rapat rahasia di Prambanan. Tapi Tan Malaka teges nolak sabab nurutkeun manéhna kaayaan di Indonésia béda jeung Uni Soviét di dieu mayoritas rahayat téh patani lain buruh. Anjeunna nyangka pemberontakan pasti gagal. Ku sabab kitu Tan Malaka dicap minangka pangikut Trotsky. Sanajan kitu, sababaraha aksi PKI tetep lumangsung sanggeus pemberontakan di Jawa, contona Pemberontakan Silungkang di Sumatra.

Dina awal larangan, PKI tetep berjuang sanajan loba pamingpinna nu dipenjara. Taun 1935, Musso balik ti Moskwa sanggeus diasingkeun, pikeun ngatur deui PKI dina gerakan bawah tanah, sanajan anjeunna ngan sakeudeung di Indonésia. Saterusna, PKI ngaliwatan rupa-rupa saluran, saperti organisasi Gerindo jeung serikat buruh. Di Walanda, PKI ogé aktip ngaliwatan mahasiswa Indonésia dina Perhimpoenan Indonésia, anu teu lila ahirna ngadukung PKI.

Kabangkitan saenggeus perang

Sanggeus Jepang nyerah taun 1945, PKI mimiti aktip deui dina kancah pulitik sarta milu ngabéla kamerdikaan ngalawan Walanda. Loba kelompok nu boga pakarang aya dina pangaruh PKI. Sanajan milisi PKI boga peran gedé dina perjuangan, Soekarno ngarasa sieun lamun pangaruh PKI nu terus ngagedéan bakal ngancem posisina. Sajaba ti éta, ngaronjatna kakuatan PKI ogé jadi masalah keur kelompok sayap katuhu di pamaréntahan jeung nagara deungeun, hususna Amérika Sarikat anu kacida anti-komunisna. Ku kituna, hubungan PKI jeung kakuatan séjén nu sarua-sarua merjuangkeun kamerdikaan mindeng jadi panas.

Dina bulan Pébruari 1948, PKI babarengan jeung Partéy Sosialis ngadegkeun Front Démokrasi Rakyat. Sanajan henteu lila umurna, tungtungna Partéy Sosialis ngagabung ka PKI. Dina waktu éta, milisi Pesindo ogé geus dikawasa ku PKI. Tanggal 11 Agustus 1948, Musso balik deui ti Uni Soviét sanggeus dua belas taun. PKI tuluy ngarobah deui politbirona kalawan ngasupkeun tokoh anyar saperti D.N. Aidit, M.H. Lukman, jeung Njoto. Dina 5 Séptémber 1948, Musso nyampeurkeun pidato anu nyarankeun sangkan Indonésia deukeut ka Uni Soviét, anu ahirna nimbulkeun kajadian pamberontakan PKI di Madiun, Jawa Wétan.

Kajadian Madiun 1948

Sanggeus Perjangjian Renville ditandatangan taun 1948, hasilna leuwih nguntungkeun pihak Walanda. Sedengkeun Indonésia ngarasa dirugikeun sabab wewengkonna jadi beuki sempit. Loba pasukan Républik balik deui tina daérah konflik. Kaayaan ieu ngajadikeun kelompok sayap katuhu di Indonésia ngarasa yakin bisa ngungkulan PKI sacara militér. Unit gerilya jeung milisi nu aya dina pangaruh PKI diparéntahkeun bubar. Tapi di Madiun pasukan PKI nolak, malah dina bulan Séptémber kajadian rajapati ka anggota nu dileupaskeun pakarangna. Kajadian éta nu jadi pemicu pemberontakan.

Sumber militér ngaku yén PKI geus ngumumkeun “Républik Soviét Indonésia” dina 18 Séptémber, jeung Musso dijadikeun présidén sarta Amir Syarifuddin salaku perdana menteri. Bari kitu, PKI sorangan ngaluarkeun pernyataan anu nyalahkeun pemberontakan sarta ménta sangkan kaayaan tetep tenang. Tanggal 30 Séptémber, TNI ti Divisi Siliwangi bisa ngarebut Madiun. Ribu-ribu kader PKI maot, sarta kira-kira 36 rébu urang diasupkeun ka panjara. Sababaraha pamingpin dihukum pati, kaasup Musso anu paéh ditembak tanggal 31 Oktober nalika kakeuheul katéwak di Désa Niten, Ponorogo, disangka keur nyobaan kabur. Aidit jeung Lukman tuluy ngalalajoan ka Républik Rahayat Tiongkok. Sanajan kitu, PKI henteu langsung dibubarkeun jeung dina taun 1949 partéy éta mimiti direkonstruksi deui.

Bangkit deui

Taun 1950, PKI mimiti aktip deui dina widang penerbitan ngaliwatan médiana, nyaéta Harian Rakjat jeung Bintang Merah. Dina dasawarsa 1950-an, PKI nempokeun diri minangka partéy nasionalis di handapeun kapamingpinan D.N. Aidit, anu ngarojong kawijakan anti-kolonialis jeung anti-Barat nu dilakukeun ku Présidén Soekarno. Aidit jeung kelompok deukeutna kaasup tokoh ngora saperti Sudisman, Lukman, Njoto, jeung Sakirman ngawasaan kapamingpinan partéy dina 1951. Waktu éta, euweuh saurang ogé di antara maranéhna nu umurna leuwih ti 30 taun. Dina jaman Aidit, PKI tumuwuh kacida gancangna: ti kira-kira 3.000–5.000 anggota taun 1950, jadi 165.000 taun 1954, nepi ka ngahontal 1,5 juta taun 1959.

Salah sahiji isu utama anu sok diangkat ku PKI dina awal taun 1950-an nyaéta panentangan ka sikap Walanda ngeunaan Irian Jaya. Dina bulan Agustus 1951, PKI mingpin rupa-rupa mogok pagawé. Ieu nyababkeun réaksi teges ti pihak anti-PKI di Médan jeung Jakarta, nepi ka pamingpin PKI kudu ngalakukeun kagiatan sacara bawah tanah heula.

Dina Pébruari 1958, aya usaha kudéta ti kakuatan pro-Amérika anu ngaliwatan kalangan militér jeung pulitik sayap katuhu. Pemberontak nu markasna di Sumatra jeung Sulawesi ngumumkeun Pamaréntahan Revolusionér Républik Indonesia (PRRI) dina 15 Pébruari. Pamaréntahan tandingan ieu langsung nyekel rébuan anggota PKI di wewengkon nu maranéhna kuasai. PKI sorangan ngarojong léngkah Soekarno pikeun nundungan pemberontakan éta, kaasup ngalarapkeun hukum darurat militér. Tungtungna, pemberontakan éta bisa dipatahan.

Dina Agustus 1959, aya usaha ti pihak militér pikeun ngahalangan kongrés PKI. Tapi kongrés tetep dilaksanakeun nurutkeun jadwalna, malah langsung dibuka ku Présidén Soekarno. Sataun ti harita, Soekarno ngenalkeun konsép Nasakom (Nasionalisme, Agama, Komunisme), anu sacara resmi nempatkeun PKI minangka mitra pulitik dina pamaréntahan. PKI nampa éta konsép kalayan gumbira, sabab ningali Nasakom minangka wangun persatuan lintas kelas.

Pamilu taun 1955

Saméméh Pamilihan Umum 1955, PKI meunang simpati ti Soekarno pikeun ngarojong rencana démokrasi terpimpin, sarta jadi salah sahiji panyokong satia. Dina pamilu éta, PKI hasil meunang posisi kaopat kalayan 16% sora nasional, meunang 39 korsi tina 257 korsi DPR, sarta 80 korsi tina 514 korsi di Konstituante.

Dina bulan Juli 1957, kantor PKI di Jakarta kungsi diserang ku granat. Sanajan kitu, dina bulan anu sarua PKI malah meunang loba kameunangan dina pamilihan lokal di sababaraha kota. Dina bulan Séptémber 1957, partéy Masyumi nu ngarasa kaancam ku pangaruh PKI sacara terus caang ménta supaya PKI dibubarkeun. Tanggal 3 Désémber 1957, serikat buruh anu lolobana aya dina pangaruh PKI mimiti nyekel perusahaan-perusahaan Walanda. Léngkah ieu jadi awal prosés nasionalisasi pausahaan asing. Ku cara ngalawan kapitalis asing, PKI bisa mintonkeun dirina minangka partéy nasional.

Dina Pébruari 1958, mucunghul hiji gerakan pikeun ngoréksi kawijakan Soekarno anu beuki deukeut ka blok wétan. Sajaba ti éta, masalah teu adilna bagi hasil bumi antara puseur jeung daerah jadi panyulut. Pemberontak nu markasna di Sumatra jeung Sulawesi ngadéklarasikeun Pamaréntahan Revolusionér Républik Indonésia (PRRI) dina 15 Pébruari 1958. Pamaréntahan tandingan ieu langsung nyekel rébuan anggota PKI di daérah anu maranéhna kuasai. PKI ngarojong léngkah Soekarno pikeun nundungan pemberontakan ieu, kaasup ngalarapkeun Undang-Undang Darurat. Tungtungna, gerakan PRRI bisa dipareuman.

Taun 1959, pihak militér nyobian ngahalangan kongrés PKI, tapi kongrés tetep lumangsung nurutkeun jadwalna, malah meunang sambutan ti Soekarno. Sataun ti harita, Soekarno ngenalkeun slogan Nasakom (Nasionalisme, Agama, Komunisme), anu resmi nempatkeun PKI minangka mitra pulitik dina pamaréntahan. PKI ogé nampa éta konsép kalayan bagja, lantaran nempo Nasakom minangka front persatuan lintas kelas jeung golongan.

Taun 1960

Sanajan PKI ngarojong Soekarno, éta partéy téh masih kénéh ngajaga kamerdikaan pulitikna. Dina Maret 1960, PKI ngécéskeun kritik kana cara Soekarno ngatur anggaran nagara sacara demokratis. Tanggal 8 Juli, koran Harian Rakyat nulis artikel nu nyorot kawijakan pamaréntah. Sababaraha pamingpin PKI kungsi ditahan ku militér, tapi engké dileupaskeun ku parentah ti Soekarno. Nalika mucunghul gagasan pikeun ngabentuk Malaysia, boh PKI boh Partai Komunis Malaya sarua nolak. Maranéhna nempo yén Malaysia téh ngan ukur proyek neo-kolonialisme jeung neo-imperialisme Inggris jeung sekutuna.

Saméméh taun 1965, pangrojong ka PKI terus ngagedé. Anggotana ngahontal sakitar 3 juta urang, ngajadikeun PKI minangka partéy komunis pangkuatna di luar Uni Soviét jeung Tiongkok. Basisna sumebar dina rupa-rupa organisasi massa saperti SOBSI, Pemuda Rakjat, Gerwani, Barisan Tani Indonésia (BTI), Lekra, jeung HSI. Diperkirakeun jumlah anggota partéy jeung organisasi nu aya dina panangtayunganana ngahontal ampir sapertilu lima tina rahayat Indonésia.

Dina Maret 1962, PKI asup resmi kana pamaréntahan. Dua pamingpinna, Aidit jeung Njoto, diangkat jadi menteri panasehat. Sabulan ti harita, PKI ngayakeun kongrés partéy. Dina 1963, Indonésia, Malaysia, jeung Pilipina rembugan ngeunaan pasualan wates jeung gagasan Konfederasi Maphilindo nu digagas ku Présidén Pilipina, Diosdado Macapagal. PKI nolak boh Maphilindo boh féderasi Malaysia. Sababaraha anggota PKI nu militan nepi ka nyebrang ka Malaysia pikeun tarung ngalawan tentara Inggris jeung Australia. Aya nu hasil nembus ka Semenanjung Malaysia, tapi loba ogé nu katangkep sanggeus nepi. Sababaraha satuan tempur PKI ogé aktif di wates Kalimantan.

Sanggeus PKI aya dina jero pamaréntahan Orde Lama, maranéhna ngusulkeun pikeun ngabentuk Angkatan Kalima nu diwangun ku buruh jeung patani. Tujuanana pikeun ngarojong mobilisasi rahayat dina ngalaksanakeun Operasi Dwikora pikeun nyanghareupan Malaysia. Tapi usulan ieu ngajadikeun TNI AD ngarasa sieun, lantaran bisa wae aya panyalahgunaan pakarang ku PKI. Dina Januari 1964, PKI mimiti nyita harta perusahaan Inggris di Indonésia. Dina pertengahan taun 1960-an, Departemén Luar Nagri Amérika Sarikat ngira-ngira yén anggota PKI ngahontal kira-kira 2 juta urang, atawa 3,8% tina total populasi umur gawé di Indonésia.

Pembunuhan masal jeung ahir PKI

Sukarno ménta pikeun nahan kasaimbangan antara PKI, tentara, fraksi nasionalis, jeung kelompok-kelompok Islam anu ngarasa kaancem ku kasohorna PKI. Tumuwuhna pangaruh PKI ngajadikeun Amérika Sarikat jeung kakuatan Kulon anti-komunis séjénna jadi prihatin. Kaayaan pulitik jeung ékonomi beuki teu ajeg; inflasi sataun nepi leuwih ti 600 persén, sarta kahirupan masarakat Indonésia beuki goréng. PKI ku kalangan politik dirasakeun beuki kuat sababaraha bulan saméméh Kajadian G30S, nepi ka lawan-lawan PKI mimiti hariwang lamun PKI bakal meunang dina pamilihan umum salajengna. Gerakan pikeun ngalawan PKI mimiti mucunghul, sarta dipelopori ku Angkatan Darat.

Dina bulan Désémber 1964, Chaerul Saleh ti Partéy Murba (anu dijieun ku mantan pamingpin PKI Tan Malaka) nyatakeun yén PKI keur nyiapkeun kudéta. PKI nungtut supaya Partai Murba diulahkeun, sarta éta tuntutan dipaksakeun ka Sukarno dina awal 1965. Dina kontéks Konfrontasi jeung Malaysia, PKI ngadorong supaya “mempersenjatai rakyat”. Kalolobaan pihak Angkatan Darat nolak hal éta. Sikap resmi Sukarno mah tetep henteu teges, sabab Sukarno condong ngadukung Konfrontasi jeung Malaysia sarua jeung PKI.

Dina bulan Juli, kira-kira 2000 anggota PKI mimiti ngayakeun latihan militér di deukeut pangkalan udara Halim. Ieu utamana patali jeung konsép “mempersenjatai rakyat” anu meunang dukungan gedé ti kalangan militér Angkatan Udara jeung Angkatan Laut. Tanggal 8 Séptémber, démo PKI mimiti ngalakukeun pengepungan salila dua poé di Konsulat Amérika Sarikat di Surabaya. Tanggal 14 Séptémber, Aidit nyarita ka gerilyawan PKI pikeun ngajak anggota supaya waspada kana kajadian anu bakal datang. Dina 30 Séptémber, organisasi Pemuda Rakyat jeung Gerwani dua organisasi anu aya patalina jeung PKI ngayakeun aksi unjuk rasa masal di Jakarta pikeun nolak krisis inflasi anu keur lumangsung.

Tanggal 5 Oktober 1965, Soeharto hadir dina panguburan jéndral-jéndral anu dibunuh. Dina peuting 30 Séptémber jeung 1 Oktober 1965, genep jéndral senior Indonésia dibunuh sarta mayitna dialungkeun ka sumur. Isukna, palaku pembunuhan nyatakeun yén aya Déwan Revolusi anyar anu geus nyekel kakawasaan, ngaran dirina “Gerakan 30 Séptémber” (G30S). Sabab loba jéndral senior anu paéh atawa leungit, Jéndral Soeharto langsung nyekel kapamingpinan tentara sarta tanggal 2 Oktober nyatakeun yén éta téh kudéta gagal. Tentara gancang-gancang nuduh PKI salaku dalang kudéta sarta nyebarkeun kampanye propaganda anti-komunis ka sakuliah Indonésia.

Dina pembersihan anti-komunis ngaliwatan kekerasan anu lumangsung saterusna, kira-kira 500.000 urang komunis (atawa anu dicurigaan) dibunuh, sarta PKI sacara éféktif dileungitkeun (tempo Pembantaian di Indonésia 1965–1966). Jéndral Soeharto tuluy ngéléhkeun Sukarno sacara pulitik sarta diangkat jadi présidén taun 1968, sanggeus mantepkeun pangaruhna kana tentara jeung pamaréntah. Dina tanggal 2 Oktober, basis di Halim bisa direbut ku pihak tentara. Harian Rakyat ngaluarkeun artikel anu eusina ngadukung kudéta G30S, tapi aya spékulasi naha éta bener-bener ngagambarkeun pamadegan PKI. Sabalikna, pernyataan resmi PKI nalika harita nyebut yén usaha G30S téh urusan internal di jero angkatan bersenjata.

Tanggal 6 Oktober, Kabinét Sukarno ngayakeun rapat munggaran ti saprak 30 Séptémber. Menteri PKI hadir. Résolusi pikeun ngécéskeun yén G30S kudu dikecam disatujuan. Njoto langsung ditangkap sanggeus rapat éta. Présidén Sukarno sababaraha kali ngabela yén PKI sacara organisasi henteu aub dina kajadian éta, ngan aya sabagian tokoh partai anu meta kaluar tina kontrol sarta kacida dipangaruhan ku inisiatif Kulon, ku kituna Sukarno henteu bakal ngabubarkeun PKI.

Samentara éta, pamingpin jeung sababaraha perwira Angkatan Darat méré vérsi yén PKI sakabéhna aub dina penculikan jeung pembunuhan genep jéndral sarta saurang perwira Angkatan Darat dina peuting 30 Séptémber ka 1 Oktober 1965. Vérsi ieu gancang ditarima ku loba pihak sabab saolah-olah nyaluyukeun jeung fakta anu katempo, ditambah deui pangalaman goréng masarakat jeung PKI dina kahirupan sosial-politik taun-taun ka tukang. Ngan kudu diaku yén sababaraha perwira penerangan geus nambahan dramatisasi ngeunaan kakejeman, leuwih ti kajadian anu sabenerna. Penculikan jeung pembunuhan jéndral-jéndral téh geus kejem, tapi dramatisasi anu hyperbolis ngajadikeun éta kajadian karasa leuwih ngagebeg. Tungtungna, ieu ngundang pembalasan anu luar biasa dina bentuk panumpasan berdarah di antara bangsa sorangan.

Dua poé ti harita, di Jakarta aya manifestasi gede nuntut supaya PKI dilarang. Kantor utama PKI dibakar. Tanggal 13 Oktober, organisasi Islam Ansor ngayakeun aksi unjuk rasa anti-PKI di sakuliah Jawa. Tanggal 18 Oktober, kira-kira saratus anggota PKI dibunuh ku pihak Ansor. Gerakan pikeun ngaleungitkeun partai sacara sistematis geus dimimitian. Antara 300.000 nepi ka hiji juta urang Indonésia dibunuh dina pembantaian masal éta. Korbanna kaasup ogé jalma-jalma anu sabenerna lain komunis, tapi salah idéntitas atawa “salah ku asosiasi”. Hanjakal, kurangna informasi ngajadikeun hésé pisan pikeun nangtukeun angka pasti sabaraha korban anu paéh. Seueur panalungtik ayeuna ngajelaskeun yén korban anu dibunuh antara 200.000 nepi ka 500.000 urang. Sanajan motif utama pembunuhan katingalina pulitik, sababaraha ahli nyebut yén kajadian éta disababkeun ku kaayaan panik jeung kabingungan politik.

Sabagian kakuatan anti-komunis anu tanggung jawab kana pembantaian téh diwangun ku para kriminal sapertos preman, anu meunang idin pikeun ngalakukeun kekerasan anu teu asup akal. Aya ogé motif séjén anu kapanggih. Dina tingkat internasional, Kantor Warta RRT (Républik Rahayat Tiongkok), Xinhua, méré vérsi yén Kajadian 30 Séptémber 1965 téh masalah internal Angkatan Darat Indonésia anu diprovokasi ku dinas intelején Kulon salaku usaha kudéta ku PKI.[butuh rujukan] Di antara daérah anu pangparahna téh nyaéta Bali, tempat PKI kungsi mekar pesat saméméh tindakan kekerasan.

Tanggal 11 Nopémber, bentrokan kajadian antara PKI jeung PNI, anu tungtungna jadi pembantaian ka anggota jeung simpatisan anu dituduh PKI. Lamun di loba daérah séjén pogrom anti-PKI dilakukeun ku organisasi politik Islam, di Bali mah pembunuhanana dijalankeun ngagunakeun ngaran Hindu. Bali jadi hiji-hijina tempat di Indonésia anu tentara lokalna dina sababaraha hal malah ngurangan prakna pembantaian.

Tanggal 22 Nopémber, Aidit ditangkep jeung dibunuh. Dina bulan Désémber, tentara nyatakeun yén Aceh geus dibersihan tina komunis. Sajalan jeung éta, Pangadilan Militér Husus dibentuk pikeun ngadakwa jeung ngukum anggota PKI. Tanggal 12 Maret, PKI sacara resmi dilarang ku Suharto, sarta SOBSI, serikat buruh anu pro-PKI, dilarang dina bulan April.

Panjarahan panjara di Jakarta nepi ka pinuh, ampir sakabéh panjara dipaké pikeun nahan anggota PKI. Loba tahanan politik ditahan tanpa alesan anu jelas. Ti dinya, jati diri bangsa Indonésia robah total sanggeus 1965. Semangat anti-kolonial leungit, diganti ku anti-komunis anu jadi dasar identitas bangsa. Kabencian ka sasama bangsa sorangan jadi patokan pikeun nentukeun saha warga anu jahat jeung saha anu hade. Sababaraha kajadian anu matak ngagebeg ieu tuluy dijadikeun novel populér sarta difilmkeun ku judul anu sarua, nyaéta The Year of Living Dangerously (1982).