Lompat ke isi

Wabah Hideung

Nambah tutumbu
Ti Wikipédia Sunda, énsiklopédi bébas
Peta sebaran Wabah Hideung

Wabah Hideung (basa Inggris: Black Death) téh mangrupa panyakit pandémi anu nyebar parna ka Éropa, Asia, jeung Wétan Tengah dina pertengahan nepi ka ahir abad ka-14 (taun 1347–1351). Panyakit ieu nyababkeun maot sacara masal, diperkirakeun ngabalukarkeun maotnana sapertilu nepi ka dua pertiga warga Éropa, kalayan total korban di sakuliah dunya ngahontal sahenteuna 75 juta jalma. Panyakit anu sarua ogé disangka kungsi muncul deui di Éropa sacara berkala nepi ka abad ka-18, kalayan sababaraha wabah gedé kajadian di Italia, London, Wina, Marseille, jeung Moskwa. Wabah ieu ahirna bisa diberantas di Éropa dina awal abad ka-19, sanajan masih kénéh terus nyebar di sababaraha daérah séjén di dunya.[1]

Wabah Hideung ogé nyababkeun parobahan gedé dina struktur sosial jeung démografi Éropa. Rasa sieun jeung kateupastian anu sumebar ngabalukarkeun panganiayaan jeung perburuan ka kelompok minoritas saperti urang Yahudi, para pendatang, jalma miskin, jeung nu kaserang panyakit lepra. Kajadian ieu ogé ngadorong robahna pandangan masarakat kana kahirupan jeung pati, saperti anu digambarkeun dina karya sastra The Decameron karangan Giovanni Boccaccio taun 1353.[2]

Ngaran wabah

[édit | édit sumber]

Kajadian munggaran di Éropa harita disebut minangka “Maot Gedé” (Great Mortality) ku para panulis jaman éta. Ngaran “Wabah Hideung” sacara umum dianggap asalna tina gejala has panyakit ieu, anu disebut acral necrosis, nyaéta kaayaan nalika kulit nu katépaan robah jadi hideung lantaran aya perdarahan dina lapisan handapeun kulit. Catetan sajarah ngajadikeun kalolobaan élmuwan yakin yén Wabah Hideung téh mangrupa wabah bubonik anu disababkeun ku baktéri Yersinia pestis[3] sarta disebarkeun ku pinjal kalayan bantuan sato saperti beurit imah (Rattus rattus), sanajan aya ogé sababaraha golongan anu masih ngaragukeun kanyataan éta.[4]

Sajarah

[édit | édit sumber]

Asal-usul Wabah Hideung masih jadi bahan pasualan.[5] Analisis génétik nunjukkeun yén baktéri Yersinia pestis geus mekar kira-kira 7.000 taun ka tukang, dina awal jaman Néolitikum,[6] sedengkeun galur anu bisa ditularkeun ku pinjal mimiti mucunghul kira-kira 3.800 taun ka tukang dina ahir jaman Perunggu. Asal wilayah langsung tina Wabah Hideung jeung mimiti sumebarna can écés, sanajan sababaraha bukti nunjukkeun asalna ti Asia Tengah, Tiongkok, Wétan Tengah, atawa Éropa.[7][8]

Pandémi ieu disebut-sebut mimiti asup ka Éropa nalika pengepungan palabuhan dagang Genoa di Kaffa, Krimea, ku tentara Golden Horde pamingpin Jani Beg dina taun 1347. Ti Krimea, wabah ieu kamungkinan dibawa ku pinjal anu nginum getih beurit hideung anu aya dina kapal dagang Genoa. Ti dinya, wabah sumebar ka sakuliah Laut Tengah, ngahontal Afrika Kalér, Asia Kulon, jeung sésa Éropa ngaliwatan Konstantinopél, Sisilia, jeung Semenanjung Italia.[9]

Aya bukti yén sanggeus nepi ka daratan, Wabah Hideung utamana sumebar antarjalma dina bentuk sampar pneumonik, lain ngan ku pinjal beurit, sahingga ngajelaskeun kunaon panyebarana di daratan lumangsung leuwih gancang tibatan lamun ngan ku pinjal anu nyababkeun bubonik plague.[10] Dina taun 2022, kapanggih bukti ayana lonjakan pupus masal di daérah anu ayeuna disebut Kirgizstan dina ahir taun 1330-an. Digabungkeun jeung bukti génétik, hal ieu nuduhkeun yén panyebaran awalna bisa jadi teu aya patalina jeung ekspedisi Mongol abad ka-14 saperti anu baheula kungsi dipikiran.[11][12]

Wabah Hideung mangrupa musibah alam kadua anu nyerang Éropa dina ahir jaman pertengahan (anu kahiji nyaéta Kalaparan Gedé taun 1315–1317), sarta diperkirakeun ngabalukarkeun pupusna antara 30% nepi ka 60% populasi Éropa, ogé sakitar 33% populasi Wétan Tengah.[13] Wabah-wabah salajengna terus muncul dina ahir jaman pertengahan, sarta ku sabab aya faktor séjén (krisis jaman pertengahan), jumlah penduduk Éropa teu bisa balik deui ka tingkat abad ka-14 nepi ka abad ka-16.[14] Wabah sampar ogé masih kénéh mucunghul di sababaraha bagian dunya nepi ka awal abad ka-19.

Wabah saméméhna

[édit | édit sumber]

Panalungtikan taun 2017 nunjukkeun yén wabah sampar munggaran nular ka manusa di Éropa jeung Asia dina ahir jaman Néolitikum nepi ka awal Jaman Perunggu.[15] Panalungtikan taun 2018 manggihan bukti ayana Yersinia pestis dina hiji makam kuna di Swédia, anu bisa jadi aya patalina jeung “turunna populasi Néolitik” kira-kira taun 3000 SM, nalika jumlah penduduk Éropa turun sacara drastis. Galur Y. pestis ieu bisa jadi béda jeung nu leuwih modéren, sabab wabah bubonik anu bisa ditularkeun ku pinjal kakara kapanggih dina sésa-sésa jaman Perunggu di deukeut Samara.[16]

Gejala panyakit bubonik kahiji kali dicatet dina fragmén tulisan Rufus of Ephesus anu dijaga ku Oribasius; sumber médis kuna éta nunjukkeun yén sampar bubonik geus muncul di Kakaisaran Romawi saméméh mangsa pamaréntahan Trajan, genep abad saméméh panyakit éta nepi ka Pelusium dina jaman Justinianus I.[17] Dina taun 2013, panalungtik mastikeun yén panyabab Sampar Justinianus (taun 541–549 M, kalayan wabah ulangan nepi ka 750) téh nyaéta Y. pestis. Ieu katelah minangka pandémi sampar munggaran.

Dina taun 610, dokter Tionghoa Chao Yuanfang ngajelaskeun ngeunaan “bubo ganas” anu “muncul sacara dadakan kalawan panas tinggi sarta benjolan-benjolan dina handapeun kulit”.[18] Dokter Tionghoa séjén, Sun Simo, anu pupus taun 652, ogé nyebutkeun ngeunaan “bubo ganas” jeung wabah sampar anu biasa kajadian di daérah Lingnan (ayeuna Guangzhou). Numutkeun Ole Jørgen Benedictow, hal ieu nunjukkeun yén wabah éta téh cabang tina pandemik sampar munggaran anu sumebar ka wétan, nepi ka daérah Tiongkok kira-kira taun 600 M.[19]

Sumber rujukan

[édit | édit sumber]
  1. ↑ Sample, Ian; editor, Ian Sample Science (2022-06-15). "Mystery of Black Death's origins solved, say researchers". The Guardian (Dina basa Inggris (Britania)). ISSN 0261-3077. Diaksés tanggal 2025-10-06.
  2. ↑ Sample, Ian; editor, Ian Sample Science (2022-06-15). "Mystery of Black Death's origins solved, say researchers". The Guardian (Dina basa Inggris (Britania)). ISSN 0261-3077. Diaksés tanggal 2025-10-06.
  3. ↑ "Plague". www.who.int (Dina basa Inggris). Diaksés tanggal 2025-10-06.
  4. ↑ "Black Death, n. : Oxford English Dictionary". www.oed.com (Dina basa Inggris). Diaksés tanggal 2025-10-06.
  5. ↑ Hollingsworth, Julia. "The plague in China, from ancient times to now". CNN (Dina basa Inggris). Diaksés tanggal 2025-10-07.
  6. ↑ Susat, Julian; Lübke, Harald; Immel, Alexander; Brinker, Ute; Macāne, Aija; Meadows, John; Steer, Britta; Tholey, Andreas; Zagorska, Ilga (2021-06-29). "A 5,000-year-old hunter-gatherer already plagued by Yersinia pestis". Cell Reports (Dina basa English). 35 (13). doi:10.1016/j.celrep.2021.109278. ISSN 2211-1247. PMID 34192537. Pemeliharaan CS1: Bahasa yang tidak diketahui (link)
  7. ↑ "Europe's Plagues Came From China, Study Finds (Published 2010)" (Dina basa Inggris). 2010-10-31. Diaksés tanggal 2025-10-07.
  8. ↑ Sussman, George (2011-10-01). "Was the Black Death in India and China?". Publications and Research.
  9. ↑ "Black Death | Plague, Death Toll, Definition, Cause, Symptoms, Effects, & Facts | Britannica". www.britannica.com (Dina basa Inggris). Diaksés tanggal 2025-10-07.
  10. ↑ "Everything you know about the Black Death is wrong". The Washington Post (Dina basa Inggris Amerika). 2014-04-04. ISSN 0190-8286. Diaksés tanggal 2025-10-07.
  11. ↑ Sample, Ian; editor, Ian Sample Science (2022-06-15). "Mystery of Black Death's origins solved, say researchers". The Guardian (Dina basa Inggris (Britania)). ISSN 0261-3077. Diaksés tanggal 2025-10-07.
  12. ↑ Sample, Ian; editor, Ian Sample Science (2022-06-15). "Mystery of Black Death's origins solved, say researchers". The Guardian (Dina basa Inggris (Britania)). ISSN 0261-3077. Diaksés tanggal 2025-10-07.
  13. ↑ "Plague was one of history's deadliest diseases—then we found a cure" (Dina basa Inggris). 2020-07-06. Diaksés tanggal 2025-10-07.
  14. ↑ "The Late Middle Ages - Document - Gale In Context: World History". go.gale.com. Diaksés tanggal 2025-10-07.
  15. ↑ Valtueña, Aida Andrades; Mittnik, Alissa; Key, Felix M.; Haak, Wolfgang; Allmäe, Raili; Belinskij, Andrej; Daubaras, Mantas; Feldman, Michal; Jankauskas, Rimantas (2017-12-04). "The Stone Age Plague and Its Persistence in Eurasia". Current Biology (Dina basa English). 27 (23): 3683–3691.e8. doi:10.1016/j.cub.2017.10.025. ISSN 0960-9822. PMID 29174893. Pemeliharaan CS1: Bahasa yang tidak diketahui (link)
  16. ↑ Spyrou, Maria A.; Tukhbatova, Rezeda I.; Wang, Chuan-Chao; Valtueña, Aida Andrades; Lankapalli, Aditya K.; Kondrashin, Vitaly V.; Tsybin, Victor A.; Khokhlov, Aleksandr; Kühnert, Denise (2018-06-08). "Analysis of 3800-year-old Yersinia pestis genomes suggests Bronze Age origin for bubonic plague". Nature Communications. 9 (1): 2234. doi:10.1038/s41467-018-04550-9. ISSN 2041-1723. PMC 5993720. PMID 29884871.
  17. ↑ Green, Monica H. (2015). "Taking "Pandemic" Seriously: Making the Black Death Global". The Medieval Globe. 1 (1): 27–61. doi:10.17302/tmg.1-1.3. ISSN 2377-3553.
  18. ↑ Benedictow, Ole Jørgen (2004). The Black Death, 1346-1353: The Complete History (Dina basa Inggris). Boydell Press. ISBN 978-1-84383-214-0.
  19. ↑ Benedictow, Ole Jørgen (2021). The Complete History of the Black Death (Dina basa Inggris). Boydell & Brewer. ISBN 978-1-78327-516-8.

Tutumbu luar

[édit | édit sumber]
Wikimedia Commons memiliki media mengenai Category:Black Death.
Dicomot ti "https://su.wikipedia.org/w/index.php?title=Wabah_Hideung&oldid=697962"