Mimi Rasinah

Mimi Rasinah nyaéta saurang penari topéng Indramayu kahot. Komo, ngaranna ogé geus asup kana kategori maéstro. Ieu wanoja geus némbongkeun dédikasi anu sakitu luhurna kana kasenian tradisional hususna tari topéng ti Indramayu.

anjeunna lain ngan saukur nari ku topéng anu sok gunta-ganti dina rarayna, namung anjeunna ogé nyebarkeun inspirasi ka batur pikeun mitresna tur ngamumulé Tari Topeng Indramayu.

Mangsa keur budak

Rasinah lahir di Désa Pekandangan, Indramayu, Jawa Barat dina tanggal 3 Pebruari 1930. Kadua kolotna ogé seniman. Alatan éta, getih seni ogé ngucur di jero ragana. Ti keur leutik anjeunna geus diajar nari pepek kalawan aturan-aturan “mistis”na. Komo, anjeuna ogé geus diaménkeun di panggung-panggung hajatan (bebarang), pikeun negeskeun guratan hirupna salaku seniman.

Ti leutik Mimi geus mikawanoh tari topeng anu diajarkan bapana, Bapa Lastra. Dina umur 5 taun anjeuna geus diajarkeun nari ku bapana anu katelah minangka dalang sarta indungna anu minangka dalang ronggéng. Nincak umur 7 taun, anjeuna mimiti ngider pikeun bebarangan atawa ngamén tari topeng. Sabot bangsa Jepang anjog ka Indramayu, rombongan topeng bapana dituduh ku Jepang minangka ‘mata-mata’, ku kituna kabéh aksesori tari topeng dibinasakeun ku bangsa Jepang nepi ka ngan nyésa hiji topeng waé. Dina agresi anu kadua kalawan tuduhan anu sarua, bapana tiwas ditémbak ku Walanda.

Mangsa budak sarta rumaja Rasinah nu aya dina haténa saukur tarian. Sapopoéna hirup Rasinah ngora saukur panggung-panggung hajatan, pepek kalawan sora tatabeuhanana. Ku kituna, di luar Tari Topeng Indramayu, éstuning anjeunna lain nanaon. Ngan saukur tukang ngawih Gambang Kromong klasik. anjeunna ogé eunteungan “anak wayang” anu sapanjang hirupna dibikeun pikeun panggung sarta panongton. anjeunna henteu mikawanoh hal séjén di luar duny aéta. Sakola atawa ngarasakeun kagumbiraan kawas kaum rumaja sapantaranana.

Mangsa peurih

Sapupus bapana, rombongan tari topeng Rasinah dipingpin salakina, Mama Amat, saurang dalang wayang. Nepi ka kajadian G-30-S, anjeunna dicaram pikeun manggung, alatan tarianana anu ngaronjatkeun syahwat sarta abangan. Teu cukup badéy Gestapu, dina taun 1970-an jumplukan tari topeng Rasinah beuki sepi waleran, pentas tarling, dangdut,jeung sandiwara anu ngagantikeunana. Salaki Rasinah pamustunganana ngajual sakumna topeng sarta aksesoris tari minangka modal ngadegkeun grup sandiwara. Rasinah ngandeg henteu nari topeng salila 20 taun leuwih, ngan nabeuh gamelan waé pikeun sandiwara.

Kakuatan haté Rasinah pikeun terus konsisten di galurna lain henteu dihadang masalah. Obahna pangaresep masarakat ti kasenian tradisional ka kasenian anu leuwih modérn nyieun Rasinah sarta seniman tradisional umumna kakeunaan balukar anu gedé. Aranjeunna kaleungitan panggung-panggung hajatan, lahan pikeun ngaéksprésikeun kasenimanana, sarta tangtu waé, napakah.

Mangsa-mangsa hésé kawas éta dirasakeun bener ku Rasinah. Leuwih-leuwih sanggeus bapa sarta indungna pupus. anjeunna mangrupa anak tunggal. Ku kituna, anjeunna kudu ngagantungkeun hirupna ka salakina. anjeunna ampir henteu mibanda kasempetan pikeun nari. Alatan euweuh deui anu ngondang.

Dina kasorangan sarta katerasinganana, anjeunna ngan masrahkeun hirupna ka Anu Kawasa. anjeunna henteu wani deui ngitung-ngitung guratan nasib di hareupeunana. Alatan, anjeunna sadar yén manéhna saukur seniman tradisional, ogé alatan pangabisa anu kawates. Pikeun pindah dina asal panghidupan anu séjén, anjeunna ogé ngarasa henteu bisa. Mangka, anjeunna ogé ngan bisa nari di imahna sorangan. Mindeng, manéhna nari dibaturan incuna, Aerli. Sarta, dipirig sésa kendang, saron, sarta goong ti bapana, anjeunna ogé coba ngajarkeun ka incuna Edi. Waktu éta, manéhna mecakan nurunkeun pangabisa senina ka dua incuna.

Cara éta dilakonan ku Rasinah, sangkan manéhna tetep mibanda sumanget pikeun nari. Di émutanana ngan ngolébat hiji niat, sangkan hirup anu pait éta bisa dijalanan kalawan kagumbiraan sabari ngabagikeun pangabisa ka jalma anu pangdeukeutna. Tari Topeng Indramayu nyaéta hiji-hijina harta karun anu dipibogana. Ku kituna, ngan ku “barang” éta pisan manéhna bisa ngawariskeun élmuna ka turunanana.

Dibarengan sumanget pikeun panceg jeung babagi, sarta kapasrahan pikeun mikeun sagala-galana ka Dzat Anu Maha Sampurna, pamustunganana manggih kabagjaan. Katabahan sarta soson-soson pikeun terus micinta seni sacara raharja ngabuahkeun perhatian pihak séjén. anjeunna yakin yén jalma anu ujug-ujug miduli dirina sarta Tari Topeng Indramayunya nyaéta siloka tina leungeun-leungeun Pangéran. Enya, harti sipat Welas sarta Asih-Na..

Dipaliré Budayawan

Minat golongan pamerhati kasenian kasebut anu boga tékad merevitalisasi kasenian Tari Topeng Indramayu nyambuangkeun amisna ogé pikeun Rasinah. anjeunna ogé dipénta pikeun nari di sagala rupa tempat. Lain saukur panggung-panggung hajatan di kampung-kampung. Tapi, kaasup ogé péntas-péntas di gedong-gedong kasenian di dayeuh, di jero sarta luar nagari. Kacida Rongkah.

Saung anu tadina ampir runtuh alatan henteu kungsi meunang perhatian, lalauna dibangun deui ku anjeunna. Komo, anjeunna ogé junun ngawangun sanggar basajan di salah sahiji juru imahna. Batur latihan anjeunna ogé lain ngan Aerli, incuna. Tapi, barudak séjén rajol pikeun ménta ogé “harta karun” anu dipibogana. Bareng kalawan éta, ondangan pikeun nari ogé henteu kungsi deui ngandeg.

Mangka, Rasinah anu ku murid-muridnya digeroan Mimi (nini) geus meunang pangajén anu taya babandingna di mangsa sepuhna. anjeunna bisa imut bagja nalika ngayakineun yén kateguhanana neuleuman Tari Topeng Indramayu ngabuahkeun panén anu gedé. anjeunna bisa seuri atoh waktu nyukuran yén kapancegan haté pikeun ngawal kasenian tradisional éta mikeun mangpaat taya papadana. Ku kituna, anjeunna ogé bisa mopohokeun kapeurih sarta dodoja anu salila ngalalakon dina kasenian sarta kahirupan nyatana.

Urang bisa cumarita, naon anu lumangsung ka Mimi Rasinah alatan kapaksa. anjeunna kapaksa cicing dina kamiskinan sarta katungggaraanana salaku seniman tradisional, alatan anjuna henteu mibanda pangabisa séjén. anjeunna terus neuleuman Tari Topeng Indramayu alatan euweuh pilihan séjén. Pamadegan éta henteu salah. Namung, fakta ogé nyarita, ku kamiskinan sarta katunggaraan éta malahan anjeunna terus nari. Padahal anjeunna henteu deui meunang panggero sarta mibanda panggung tetep. anjeunna nari pikeun dirina sorangan sarta di “panggung” anu kacida heureut di jero saungna. anjeunna ogé nari bari ngabagi “kasenimanana” ka jalma pangdeukeutna. Kadua hal éta mangrupa patanda kapancegnana pikeun ngabéla hirup sarta salawasna babagi.

Rasinah lir ibarat sagagang jukut. Jukut henteu ngarasula kana kamiskinan, katunggaraan, sarta kanyataan diri, anu saenyana salawasan aja di handap. anjeunna terus sumanget, soson-soson, sarta tawakal, pikeun ngamimitian ngeusian wanci isuk. Komo, reujeung “panggung” anu kacida basajan, manéhna terus “berkesenian”. Sarta, dibarengan suka-cita, rona héjo diawurkeun ka sakurilingna. anjeunna panceg sarta mikeun. Hiji ajaran asih anu kacida jerona, anu henteu deui mikir ngeunaan ayana diri sarta imbalan luhur nebarkeun asih éta sorangan.

Anu dipigawé Rasinah mangasa pasualan-pasualan hirup moro manéhna taya eureunna nyaéta masrahkeunana ka Anu Maha Ngabagi. Ngarasula, kaduhung, pegat asa, apatis nyanghareupan hirup, malahan ngan baris ngurangan sumanget panceg sarta keur mikeun. Ku kituna, teu maké proklamasi sarta émbaran anu kaleleuwihan, anjeunna memang némbongkeun nguliatna minangka Khalifah, anjeunna ngalakonanana kalawan istiqomah.

Nguliatna éta sorangan henteu kawas buronan anu rungkeb ku masalah atawa mandegna karier. Tapi, “pribadi nan tercerahkan” nyaéta pilihan séjén ti hirup ieu. Saha ogé kaci hirup kalawan pilihan séwang-séwangan. Teuing kudu terus ngapungkeun sumanget ngimpi, kahayang, cita-cita, sarta ambisi, pikeun ngahontal kabagjaan duniawi. Atawa, mecakan ngahontal udagan kabagjaan di alam séjén.

Dina 1994, Endo Suanda sarta saurang baturna sasama dosen di STSI Bandung, Toto Amsar Suanda, nepungan Rasinah. Tarian Topeng Kelana anu dipintonkeun Rasinah nyieun duanana kataji. Aura magis anu aya, sarta sipat anu tuluy robah luyu kalawan sipat 8 topeng anu aya, ti mimiti topeng panji nepi ka kelana, nyieun aranjeunna kataji. Sabot éta ogé sumanget Rasinah pikeun nari ngoréjat deui, sarta Rasinah mimiti deui bisa manggung boh di jero nagari ogé luar nagari.

Kaseriusan Mimi Rasinah dina neuleman kasenian ieu dibuktikeun kalawan ngabéla talari/tardisi tari ieu, ku kituna loba anu nyebutkeun anjeunna klasik. Mimi Rasinah ogé aktip ngajarkeun tari topeng ka sakola-sakola anu aya di Indramayu.

Tilar Dunya

Dina taun 2006, Rasinah ragrag dina mangsa nyokot cai wudhu sanggeus ngajarkeun tari di hiji sakola di Indramayu. Dua minggu sanggeus dirawat di RSHS, Mimi mungkas jalan tarinya. Manéhna ngawariskeun sakumna topeng sarta aksesorinya ka Aerli Rasinah, incu panerusna, dina hiji upacara anu matak kagagas pisan. Dina 15 Maret, Aerli kudu manggung di tujuh tempat dina sapoé minangka sarat pikeun neruskeun Mimi Rasinah. Saprak poé éta, ayana sanggar ogé aya di taktak mahasiswa STSI Bandung anu umurna 22 taun ieu.

Di mangsa sepuhna, Rasinah ampir teu bisa deui ngusikkeun leungeun, nénjragkeun suku, sarta nerapkeun topeng di rarayna. Komo, serangan stroke maksa najeuna pikeun bolak-balik ka rumah sakit. Tragisna, alatan taya waragad, kulawargana nepi ka boga paniatan ngajual topeng-topengna. Hiji-hijina kaperkasaan anu masih dilakonan saurang Rasinah, di tengah teu daya upaya anjeunna, nyaéta kapaheutan haténa maksakeun diri pikeun ngawas murid-muridna saban latihan nari. Subhanallah.

acak sawaréh awakna lumpuh alatan stroke, tapi sumanget Rasinah pikeun nari tetep aya, Rasinah ngomong “Kuring baris eureun nari lamun geus maot”. Hal ieu dibuktikeun dina tarian pamungkasna, manéhna nari di Bentara Budaya Jakarta dina acara pentas seni sarta paméran “Indramayu Dari Dekat“, sanggeus tarian éta anjeunna gering parna sarta dirawat di RSUD Indramayu. Dina tanggal 7 Agustus 2010 Mimi Rasinah pamustunganana tilar dunya, tapi aktivitas nari di sanggar tarina masih tetep lumangsung.

Mimi Rasinah dikurebkeun di désa Pekandangan, Indramayu dina poé Minggu, 8 Agustus 2010 kira-kira jam 9:00 WIB. Ratusan aleut-aleutan anu ngalayat nganteurkeun mulangna sang maéstro anu ngaranna geus ngadunia alatan tari topengna. Dikurebkeunana maestro tari topeng Indramayu lumangsung sacara basajan. Warga anu ngilu nganteur layon sang maestro tari topeng gaya Indramayu ngabring nepi ka di astana anu pamungkas. Tapi ngan sajumlah seniman sarta pajabat satempat anu datang pikeun nuturkeun prosési pemakaman.

Anu pasti, Rasinah geus némbongkeun conto anu hadé, pikeun milih pilihan anu séjén. Hiji udagan, anu bisa ngajadi, henteu sawajarna sarta henteu pati dipikawanoh. Tapi, lamun hal éta bisa ningtrimkeun batin, sakaligus bisa ngaronjatkeun sumanget, kasungguhan, katekunan, sarta kagigihan, pikeun meunangkeun hirup éta sorangan, sarta ngarasakeun kani’matan kalawan pinuh kabagjaan.

Ritual mistis Tari Topéng

Di satukangeun peunteun budayana anu luhur, tari topeng sarat ku ritual mistis. Sacara gurat badag, ritual saméméh paméntasan tari topeng dibédakeun dua macem, pikeun hajatan anu boga sipat kapercayaan sarta pesta biasa.

“Lamun pikeun hajatan aya sasajén. Lamun pikeun ritual urang aya deui. Jiga puasa-puasa jeung saupana. Lamun pikeun paméntasan biasa, henteu perlu nanaon,” kecap nu ngokolakeun sanggar Mimi Rasinah, Aerli Rasinah ka merdika.com, Juma’ah (18/4/2014).

Hajatan kawas nyadran, dipeunteun minangka hiji kagiatan anu mibanda peunteun spiritual luhur ku kituna pikeun ngalakonanana kudu dipigawé sauntuyan ritual minangka ngaberesihkeun diri.

Lir ibarat urang daék nyanghareup kanu di luhur. Urang kudu mandi, nyucikeun diri. Intina nyucikeun,” terusna.

Topeng reujeung pakakas kasenian ogé teu poho pikeun disucikeun. Saban peuting Juma’ah kliwon, Aerli sok nyempetkeun diri nyucikeun barang-barang éta.

“Di tempat Mimi Rasinah, lamun kliwon kudu enyaan ngahormatan. Ibaratna peuting spesial lamun peuting Jumaah kliwon,” ceuk Aerli.

Cai pikeun nyucikeun ogé lain cai sagawayah. Aerli ngaku kudu nyokot cai ti sawatara asal sumur anu aya di Indonésia.

Salaku penari topeng, ogé kudu dipigawé beberesih dina diri. : Carana kalawan ngalakonan puasa-puasa nu tangtu anu geus ditetepkeun karuhun.

“Puasa pati geni. Lamun pati geni henteu kaci ngomong sapoé jeput. Henteu kaci saré. Kudu di kamar waé. Éta anu tacan kuring kuat ngalakonanana. Alatan pan sapoé sapeuting teu kaci saré, ngomong, kudu di kamar. Otomatis kudu kuat awakna,” tuluy Aerli ngécéskeun jenis puasa anu tacan bisa manéhna pigawé.

Référénsi

1. Mimi Rasinah : id.wikipedia.org
2. Mimi Rasinah - Maestro Tari Topeng : andirustandisunarya.wordpress.com
3. Ritual Mistis Tari Topeng Mimi Rasinah : merdeka.com
4. Maestro Tari Topeng Mimi Rasinag Berpulang : tribunnews.com