Témbongkeun sumber pikeun Pangaéa

[[Gambar:Pangaea continents.svg|lang=su|jmpl|281x281px|Pangéa salami [[Mésozoikum]].]]
'''Pangaéa''' atawa '''Pangéa''' mangrupa [[Superbenua|Superbuana]] anu eksis nalika akhir [[Paléozoikum]] jeung awal éra [[Mésozoikum]], kabentuk sakitar 300 juta tahun ka tukang jeung mimiti rengat sakitar 200 juta taun ka tukang, sauteuacan komponén buana dipisahkeun kana konfigurasi ayeuna.

Pangéa dikurilingan ku sagara global anu katelah [[Panthalassa]], jeung éta dirakit pinuh ku awal [[Pérmian]] awal (sakitar 299 juta ka 273 juta taun ka tukang). Superbuana miluan nepi ka 200 juta taun ka tukang, salila Periodé [[Jurassik]] awal (201 juta ka 164 juta taun ka tukang), tungtungna ngabentuk benua benua moderén jeung [[Samudra Atlantik]] jeung [[Samudra Hindia|Hindia]]. Ayana Pangéa munggaran diusulkan dina taun 1912 ku ahli [[météorologi]] [[Kakaisaran Jérman|Jerman]] [[Alfred Wegener]] salaku bagian tina téori na [[buana kumalayang]]. Ngaranna tina asal [[basa Yunani]] ''pangaia'', anu hartosna "bumi sadaya".<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Pangea|title=Pangea {{!}} Definition, Map, History, & Facts|website=Encyclopedia Britannica|language=en|accessdate=2019-11-09}}</ref>

== Étimologi ==
Pangéa asalna ti [[basa Yunani Kuno]] [https://en.m.wiktionary.org/wiki/%CF%80%CE%B1%CE%BD-#Ancient_Greek παν]- (pan-, "sadayana") jeung [https://en.m.wiktionary.org/wiki/%CE%B3%CE%B1%E1%BF%96%CE%B1#Ancient_Greek γαῖα] (gaîa, "bumi", "daratan"), saatos [[Basa Jérman|Jérman]] [https://en.m.wiktionary.org/wiki/Pang%C3%A4a#German Pangaa], diciptakeun ku [[Alfréd Wegéner]] di 1915.<ref>{{Cite web|url=https://en.wiktionary.org/wiki/Pangaea|title=Pangaea - Wiktionary|website=en.wiktionary.org|language=en|accessdate=2019-11-09}}</ref>

== Formasi ==
Alatan konvéksi mantél dina Pabengeutan Bumi, bahan anyar terus muncul antara [[lémpéng téktonik]] Bumi dina zona beulah, nyababkeun aranjeunna mindahkeun tina jarak jauh sareng hiji arah anu sanés. Dina kasus Pangéa, buana Bumi tungtungna dipindahkeun langkung salami jutaan taun anu aranjeunna ngagabung jadi hiji superbuana anu ageung.

Kira-kira 300 juta taun ka tukang beulah kalér-kuloneun Gondwana (caket [[Kutub Kidul]]), tumbukan sareng bagian kidul buana [[Euramerica]] ngabentuk salah sahiji buana anu gedé pisan. Antukna, buana Angaran, ayana di deukeut [[Kutub Kalér]], mimitian pindah ka kidul sareng tumbukan sareng bagian kalér buana Euramerica ngabentuk superbuana gedé, Pangéa, sakitar 270 juta taun ka tukang.

Perlu dicatet kumaha ogé aya daratan sanés, Cathaysia, anu diwangun ti kalér sareng kiduleun China anu henteu janten bagéan tina daratan Pangéa langkung ageung.

Sakali parantos dibentuk, Pangéa katutupan sapisan sapertilu tina Bumi sareng éta dikurilingan ku samudra anu nutupan Bumi sanés. Samudra ieu disebut [[Panthalassa]].

== Peupeus ==
Pangéa mimiti ngiringan sakitar 200 juta taun ka tukang akibat tina gerak lémpéng téktonik Bumi jeung konvéksi mantél. Ngan sakumaha Pangéa kabentuk ku diarahkeun babarengan ku sabab gerakan lémpéng téktonik Bumi jauh di zona beulah, beulah matérial anyar nyababkeun ieu misah. Élmuwan percaya yén beulah anyar mimiti karakit ku sabab lemah dina [[kerak bumi]]. Di daérah anu lemah, magma mimiti nyorong teras nyiptakeun zona gunung bitu. Antukna, zona beulah ageung sahingga ngabentuk baskom jeung Pangéa mimiti peupeus.

Di daérah tempat Pangéa mimiti peupeus, lautan anyar kabentuk nalika [[Panthalassa]] bergegas ka daérah anu nembé dibuka. Anu munggaran ngabentuk lautan anyar nyaéta [[Samudra Atlantik|Atlantik]] tengah jeung kidul. Sakitar 180 juta taun ka tukang Samudra Atlantik tengah dibuka antara [[Amérika Kalér]] jeung [[Afrika]] kalér-kulon. Kira-kira 140 juta taun ka tukang Samudra Atlantik Kalér kabentuk nalika anu ayeuna [[Amérika Kidul]] leupas tina basisir kulon Afrika kidul. [[Samudra Hindia]] mangrupikeun barisan dibentuk nalika dipisahkeun tina [[Asia Kidul|India]], [[Australia (buana)|Australia]], jeung [[Antartika]] sakitar 80 juta taun ka tukang di Amérika Kalér jeung [[Éropa]] dipisahkeun, Australia jeung Antartika dipisahkeun jeung India sareng [[Madagaskar]] papisah. Langkung jutaan taun, buana laun-laun ngalih kana posisi anu ayeuna.

== Kahirupan ==
Salila [[Paléozoikum]], rupa-rupa kahirupan laut (tutuwuhan, sato, [[baktéri]], sareng sajabana) cicing di cai deet di tepi buana awal. Deui ku waktps Pangéa dibentuk, salami [[Periodé Pérmian]], éta laut deet pisan ngirangan. Ieu ngagambarkeun parobahan iklim dramatis pikeun bentuk kahirupan anu tumbuh di perairan dangkal anu haneut éta.

Kahirupan kapaksa [[adaptasi]] kana kaayaan anyar. Salah sahiji cara anu dilakukeun nyaéta pikeun mekar cangkang endog anu tiasa tahan kaayaan garing. [[Amfibi]] mekar kamampuan nyéépkeun saeutikna bagéan kahirupanna tina cai, tapi aranjeunna tetep diperyogikeun endog dina cai. Ubar nyaéta réptil anu ngayogikeun sendi sareng cangkang endog sareng kulit anu tiasa tahan kana kaayaan garing. [[Manuk]] sareng [[mamalia]] disangka ngadominasi bentang kalayan adaptasi mangpaatna kusabab kaayaan parantos dirobih deui nalika Pangéa ngejat.

Janten kahirupan, anu ngamimitian dina cai deet anget, sumebar kana unggal jinis habitat di Pangéa. Éta terus mekar di sagara, tapi ogé di tasik, balong, walungan, guha, sareng anu sanés. Hirup di Bumi garing kalebet baktéri, jamur, tatangga, [[serangga]], ampibi, réptil, saurians, mamalia awal, sareng manuk mimiti. Sadaya jinis ieu mekar dina ratusan juta taun (sacara teknisna milyaran upami anjeun ngitung bentuk kahirupan pangheulana). Terus mekar ayeuna, sakumaha iklim umum urang beuki leuwih haneut sareng garing.<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/quora/2018/01/22/what-lived-on-pangaea/|title=What Lived On Pangaea?|last=Quora|website=Forbes|language=en|accessdate=2019-11-28}}</ref>

== Iklim ==
Model iklim anu seueur diprédiksi yén géografi Pangéa anu kondusif nyaéta pembentukan sirkulasi "[[Mégausum Pangaéa|megamonsoon]]". Sacara umum bukti géologis ngadukung hipotésis megamonsoon anu ngahontal kakuatan maksimal dina [[Trias (periodé)|Trias]]. Pangéa di ahir [[Carboniferous]] ngagaduhan formasi gambut anu nyebar di ayeuna kalér sarwng wétan Amérika Kalér sareng [[Éropa]] sareng kaayaan garing di [[Dataran luhur Colorado]]. Daérah [[khatulistiwa]] buana janten langkung garing di tungtung Carboniferous. Ku [[Pérmian]], khatulistiwa di Pangéa garing, sareng indikasi usum halodo sareng usum ngijih jadi langkung lega. Arah angin ti batu pasir eolian Dataran luhur Colorado konsistén sareng ningkatkeun pangaruh sirkulasi usum dina waktos ayeuna. Dina Trias, iklim di daérah Daratan luhur Colorado janten rada baseuh, sareng sababaraha batu pasir eolian nunjukkeun peralihan utama dina arah angin dina waktos éta. Salaku tambahan, sédiméntasi di [[Australia (buana)|Australia]], anu aya di gurat luhur anu luhur, ngalaksanakeun karakter anu langkung garing sareng langkung musiman. Dua kajafian ieu ngadukung hipotésis yén [[Pangean megamonsoon]] paling maksimal nalika Trias. Dina [[Jurassic]] awal, wewengkon Dataran luhur Colorado janten gersang deui, tapi iklim tétéla janten baseuh di wétaneun [[Laurasia]] sareng [[Gondwana]]. Tungtungna, pangatusan kajantenan di Gondwana sareng Laurasia, nunjukkeun kahancuran Pangean megamonsoon.<ref>{{Cite journal|last=Parrish|first=Judith|date=1993-03-01|title=Climate of the Supercontinent Pangea|url=https://www.researchgate.net/publication/230890352_Climate_of_the_Supercontinent_Pangea|journal=Journal of Geology|volume=101|pages=215–233|doi=10.1086/648217}}</ref>

== Rujukan ==
{{Reflist}}

== Tempo ogé ==

* [[Pangéa Ultima]]
* [[Sénozoikum]]
* [[Afro-Érasia]]