Témbongkeun sumber pikeun Dénmark

{{Infobox Country
|native_name = Kongeriget Danmark
|common_name = Dénmark
|conventional_long_name = <span style="line-height:1.33em;">Karajaan Dénmark</span>
|image_flag = Flag of Denmark.svg
|image_coat = National Coat of arms of Denmark.svg
|image_map = LocationDenmark.png
|national_motto = — <br /> (Motto karajaan: Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke''<br /><small>"Bantosan Gusti, Cinta Rahayat, Kakiatan Dénmark"</small>) 
|national_anthem = ''[[Der er et yndigt land]]''&nbsp;<small>(nasional)</small>
|royal_anthem = ''[[Kong Kristian stod ved højen mast]]''&nbsp;<small>(karajaan jeung nasional)</small>
|official_languages = [[Basa Dénmark|Dénmark]] <sup>2</sup>
|ethnic_groups =  90.1% [[Urang Dénmark|Dénmark]]<br />9.9% nu séjén (2010)<ref>{{cite web |url=http://www.dst.dk/HomeUK/Statistics/focus_on/focus_on_show.aspx?sci=565 |title=Immigrants and their descendants and foreign nationals |work=Statistics Denmark |publisher=Dst.dk |date=2010-05-12 |accessdate=2010-06-10 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111016224914/http://www.dst.dk/HomeUK/Statistics/focus_on/focus_on_show.aspx?sci=565 |date=2011-10-16 }}</ref>
|capital = [[Kopenhagen]]
|latd=55 |latm=43 |latNS=N |longd=12 |longm=34 |longEW=E
|largest_city = ibu kota
|government_type = [[Démokrasi parleménter]] jeung [[Monarki konstitusional]]
|leader_title1 = [[Raja jeung Ratu Dénmark|Raja]]
|leader_title2 = [[Perdana Menteri Dénmark|Perdana Menteri]] 
|leader_name1 = [[Frederik X ti Dénmark|Frederik X]]
|leader_name2 = [[Mette Frederiksen]]
|accessionEUdate = 1 Januari 1973 (7th)
|area = 43.098,31
|areami² = 16.640
|area_rank = ka-134{{smallsup|2}}
|area_magnitude = 1 E10
|percent_water = 1,64{{smallsup|2}}
|population_estimate = 5.540.241
|population_estimate_year = 1 April 2010
|population_estimate_rank = ka-108
|population_density = 127,9
|population_densitymi² = 331,2
|population_density_rank = ka-78{{smallsup|2}}
|GDP_PPP_year = 2009
|GDP_PPP = $197,058 milyar<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=128&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=39&pr.y=4|title=Denmark|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2010-04-21}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151119075629/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=128&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=39&pr.y=4 |date=2015-11-19 }}</ref>
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita = US$35.757<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal = US$309,252 milyar<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year = 2009
|GDP_nominal_per_capita = US$56.115<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|Gini = 24,7
|Gini_year = 2009
|Gini_Relations = Canadians of Europe
|Gini_rank = réngking 1
|Gini_category = <span style="color:#090;">handap</span>
|HDI_year = 2007
|HDI = {{increase}} 0,955<ref>UN (2009). Human Development Report 2009. The United Nations. Diakses tanggal 2009-10-05 dari http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091122115116/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf |date=2009-11-22 }}.</ref>
|HDI_rank = ka-16
|HDI_category = <span style="color:#090;">luhur&nbsp;pisan</span>
|sovereignty_type = Konsolidasi
|sovereignty_note = abad ka-8 
|currency = [[Krone Dénmark|Krone]] 
|currency_code = DKK
|time_zone = [[Wanci Éropa Tengah|CET]]²
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = [[Wanci Usum Panas Éropa Tengah|CEST]]²
|utc_offset_DST = +2
|drives_on = tengen
|cctld = [[.dk]]<sup>2,3</sup>
|calling_code = 45<sup>4</sup>
|footnotes = <sup>1</sup> [[Basa Faroe]] mangrupa basa resmi di [[Kapuloan Faroe]] jeung [[Basa Kalaallisut]] mangrupa basa resmi di [[Greenland]]. [[Basa Jérman]] mangrupa basa minoritas nu dilindungan di [[Jutlandia]] Kidul (Sønderjylland) di Dénmark. Ogé [[Basa Dénmark]] mangrupa basa minoritas nu dilindungan di [[Schleswig-Holstein]] di [[Jérman]].<br />² Ku sabab Dénmark heunteu ngasupkeun [[Kapuloan Faroe]] jeung [[Greenland]].<br />³ TLD (''Top Level Domain'') [[.eu]] piboga sasama nagara-nagara [[Uni Éropa]].<br /><sup>4</sup> [[Kapuloan Faroe]] ngagunakeun +298, upami [[Greenland]] ngagunakeun +299.
}}
'''Karajaan Dénmark''' ([[basa Dénmark]]: ''Kongeriget Danmark'') mangrupa nagara [[Nordik]] nu pangleutikna jeung pangkidulna. Nagara ieu aya di [[Skandinavia]], [[Éropa Kalér]], tapi euweuh dina [[samenanjung Skandinavia]]. Nagara ieu kaasup anggota [[Uni Éropa]].

Dénmark tepung wates jeung [[Laut Baltik]] jeung [[Laut Kalér]]. Wewengkonna kaasup hiji [[samenanjung]] di [[Jérman]] kalér nu ngaranna [[Jylland]] (Jutlandia), Kapuloan [[Fyn]] (Funen), [[Sjælland]] (Zéaland), [[Vendsyssel-Thy]], [[Lolland]], [[Falster]], [[Bornholm]], jeung ratusan pulo leutik, nu mindeng disebut [[kapuloan]] Dénmark. Saméméh [[Terusan Kiel]] dikali, jalan laut ka [[Laut Baltik]] ngan bisa liwat tilu ''Selat Dénmark''.

Nagara ieu ngagunakeun [[monarki konstitusional]] jeung [[sistem pamaréntahan parleménter]]. Dénmark boga hiji pamaréntah pusat jeung 98 [[munisipalitas]] minangka pamaréntah wewengkon. Dénmark geus jadi anggota [[Uni Éropa]] ti 1973, tapi nepi ka ayeuna masih kénéh teu gabung kana [[Eurozone]]. Dénmark mangrupa salha sahiji pawangun [[NATO]] jeung [[OECD]]. Dénmark ogé hiji anggota [[OSCE]].

[[Basa resmi]]na, [[Basa Dénmark]], sarumpun jeung [[Basa Swédia]] jeung [[Basa Norwégia]], lantaran basa-basa éta miboga kakaitan sajarah jeung budaya nu kiat. 82% ti populasi Dénmark jeung 90.3% séké Dénmark pangagem garéja [[Lutheran]]. Dina taun 2010, 548.000 urang (9.9% populasi Dénmark) mangrupa imigran atawa katurunanna. Mayoritasna (54%) asalna ti [[Skandinavia]] atawa bagian [[Éropa]] nu séjén, sésana asalna ti nagara-nagara di [[Asia]] jeung [[Afrika]].

[[Greenland]] jeung [[Kapuloan Faroe]] mangrupa wewengkon ti karajaan Dénmark, tapi aya kakawasaan politikna sorangan.

== Wewengkon ==
{{utama|Amt Dénmark}}

Ti kaping [[1 Januari]] [[2007]], dumasar kana ''2007 Danish Municipal Reform'', Dénmark ngarobah babagian wewengkon administrasina jadi 5 ''region'', ngaganti sistem 13 [[amt]] jeung ngagabung sababaraha [[munisipalitas]] leutik kana sababaraha [[munisipalitas]] nu leuwih gedé jadina jumlah nu tadina, 270, ngaleutik nepi ka ngan 98 [[munisipalitas]].

{| class="wikitable sortable" cellpadding="2" cellspacing="2"
|- bgcolor="#cccccc"
! <!-- colspan=2 | --> Ngaran ''region'' !! Ibu kota administrasi !! Kota panggedéna || Populasi<br /><small>(1 Januari 2008)</small> !! Lega ([[km²]]) !! Kagegekan<br />(per [[km²]]) !! Amt (1970-2006)
|-
|| [[Hovedstaden]] || [[Hillerød]] || [[København]] || align="right" | 1.645.825 || align="right" | 2.561 || align="right" | 642,6 || <small>[[Københavns]] jeung [[Frederiksborg]], jeung munisipalitas [[København]], [[Frederiksberg]] jeung [[Bornholm]]</small>
|-
|| [[Midtjylland]] || [[Viborg]] || [[Århus]] || align="right" | 1.237.041 || align="right" | 13.142|| align="right" | 94,2 || <small>[[Ringkjøbing]], méh sakabéh [[Århus]], bagian kidul [[Viborg]] jeung bagian kalér [[Vejle]]</small>
|-
|| [[Nordjylland]] || [[Aalborg]] || [[Aalborg]] || align="right" | 578.839 || align="right" | 7.927|| align="right" | 73,2 || <small>[[Jutlandia|Jutlandia Kalér]], bagian kalér [[Viborg]] jeung sabagian leutik [[Århus]]</small>
|-
|| [[Sjælland]] || [[Sorø]] || [[Roskilde]] || align="right" | 819.427 || align="right" | 7.273 || align="right" | 112,7 || <small>[[Roskilde]], [[Storstrøm]], jeung [[Sjælland Kulon]]</small> 
|-
|| [[Syddanmark]] || [[Vejle]] || [[Odense]] || align="right" | 1.194.659 || align="right" | 12.191 || align="right" | 97,99
|| <small>[[Funen]], [[Ribe]], [[Jutlandia|Jutlandia Kidul]] jeung sabagian ti [[Vejle]] kidul</small>
|-class="sortbottom"
|| '''Total''' ||  ||  || align="right" | '''5.475.791''' || align="right" | '''43.094''' || align="right" | '''127,0''' || 
|}

== Étimologi ==

Asal kecap "Danmark", pakaitan antara séké [[Dane]] jeung Dénmark, jeung sajarah ngahijina Dénmark salaku karajaan masih kénéh dipaséakeun<ref>Kristian Andersen Nyrup, Middelalderstudier [http://www.nyrups.dk/Historie/MiddelalderIndex.htm Bog IX. Kong Gorms Saga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100109141345/http://www.nyrups.dk/Historie/MiddelalderIndex.htm |date=2010-01-09 }}</ref><ref>''Indvandrerne i Danmarks historie'', Bent Østergaard, Syddansk Universitetsforlag 2007, ISBN 978-87-7674-204-1, pp. 19–24</ref>. Aya nu boga pamikiran, "Dan" asalna ti séké [[Dane]] atawa ti [[Dan]], sang raja légéndaris ti séké [[Dane]]. Dua téori ieu ngarujuk ti kitab-kitab séké [[Dane]] di [[Skandinavia]], [[Yunani]], jeung [[Romawi]] (kawas [[Ptolomeus]], [[Jordanes]], jeung [[Santo Gregorius ti Tours]]), sarta literatur abad patengahan (kawas [[Adam ti Bremen]], [[Beowulf]], [[Widsith]], jeung [[Poetic Edda]]).

Sababaraha kitab nyebutkeun<ref>[[Jan de Vries (linguist)|J. de Vries]], ''Altnordisches etymologisches Wörterbuch'', 1962, 73; [[Niels Åge Nielsen|N.Å. Nielsen]], ''Dansk etymologisk ordbog'', 1989, 85–96.</ref> "Dan" jeung "Dane" asalna ti kecap nu hartina "taneuh datar", atawa ti [[Basa Jérman]] ''Tenne'' hartina lantai pangirik, [[Basa Inggris]] ''den'' hartina guha, [[Sanskrit]] ''dhánuṣ-'' (धनुस्) hartina gurun. ''-Mark'' hartina wewengkon leuweung atawa wewengkon pawatesan, meureun lantaran wawatesan jeung leuweung di kidul [[Schleswig|Kaharyapatihan Schleswig]],<ref>Navneforskning, Københavns Universitet [http://navneforskning.ku.dk/stednavne.doc/betydninger.doc Udvalgte stednavnes betydning] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060716144406/http://navneforskning.ku.dk/stednavne.doc/betydninger.doc |date=2006-07-16 }}.</ref> kawas -mark dina [[Finnmark]], [[Telemark]], jeung [[Dithmarschen]].<ref>Asernes æt [http://verasir.dk/show.php?file=chap5-10.html Daner, Danir, Vandfolket] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110524154126/http://verasir.dk/show.php?file=chap5-10.html |date=2011-05-24 }}</ref>

Sababaraha déskripsi awal ngeunaan asal kecap 'Denmark', ditepungan dina ''[[Chronicon Lethrense]]''(abad ka-12), [[Sven Aggesen]] (ahir abad ka-12), [[Saxo Grammaticus]] (awal abad ka-13), jeung [[Balada Eric]] (patengahan abad ka-15). ''Chronicon Lethrense'' nerangkeun yén wanci [[Kaisar Romawi]], [[Augustus]], ngalawan Dénmark di jaman [[Dawud]]. Dénmark waktos éta kawangun ti tujuh wewengkon [[Jutlandia]], [[Fyn]], [[Sjælland]], [[Møn]], [[Falster]], [[Lolland]], jeung [[Skåne]] nu dipingpin ku [[Raja Ypper]] ti [[Uppsala]]. Anjeunna kagungan tilu putra, Nori, Østen, jeung [[Dan]]. [[Dan]] dipilih pikeun mingpin Sjælland, Møn, Falster, jeung Lolland, nu kawanoh katelah wewengkon Videslev. Wanci [[urang Jutlandia]] ngalawan Kaisar [[Augustus]], maranéhna ménta [[Dan]] sangkan ngabantuan maranéhna. Saenggeus meunang, Dan diistrénan jadi raja Jutlandia, Fyn, Videslev, jeung Skåne. Hiji déwan mutuskeun ngaranan nagri ngahiji ieu "Danmark" (Dania) ti jenengan raja anyar maranéhna, Dan. Saur sajarawan [[Jordanes]]<ref>{{cite web| last =| first =| author =Jordanes| coauthors =translated by Charles C. Mierow| year =22 April 1997| url =http://www.acs.ucalgary.ca/~vandersp/Courses/texts/jordgeti.html#III| title =The Origin and Deeds of the Goths, chapter III| format =| work =| pages =| publisher =| accessdate =1 Mei| accessyear =2006}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060424044148/http://www.acs.ucalgary.ca/~vandersp/Courses/texts/jordgeti.html#III |date=24 April 2006 }}</ref> ''Dani'' di "[[Asal bangsa Deed ti Goth]]" ti taun 551 kira-kira minangka taun awal disebutna [[urang Dénmark]].<ref>Busck dan Poulsen (ed.) (2002), h. 19</ref> Struktur tatahanan [[Danevirke]] diwangun dina sababaraha tahap ti abad ka-3 salajengna, jeung ukuran leutik usaha konstruksi éta dina 737 disumbangkeun sangkan ayana Raja Dénmark.<ref>Michaelsen (2002), pp. 122-123</ref>

== Sajarah ==
{{utama|Sajarah Dénmark}}

=== Prasajarah ===

[[Gambar:Johan Thomas Lundbye 001.jpg|thumb|left|200px|''Hankehøj'', ku [[Thomas Lundbye]]. Hiji pasir di Dénmark. Perhatoskeun karakter glasial ti dataran, jeung di tengah aya gundukan makam ti pupuhu séké purba.]]

Dumasar kana [[Arkéologi Dénmark|pamanggihan arkéologis di Dénmark]], kalacak banda arkéologis dina [[Eem|Periode Antarglasial Eem]] ti 130.000-110.000 SM.<ref>Michaelsen (2002), p. 19</ref> Dénmark geus miboga populasi ti kira-kira 12.500 SM, jeung [[tatanén]] geus aya ti 3.900 SM.<ref name="foreign ministry">{{cite web| last =Nielsen| first =Poul Otto| authorlink =| coauthors =| year =Mei 2003| url =http://www.um.dk/Publikationer/UM/English/Denmark/kap6/6-1.asp| title =Denmark - History - Prehistory| format =| work =Denmark| pages =| publisher =Royal Danish Ministry of Foreign Affairs| accessdate =1 Mei| accessyear =2006| archiveurl =http://web.archive.org/web/20040905201110/http://www.um.dk/Publikationer/UM/English/Denmark/kap6/6-1.asp| archivedate =2004-09-05}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051122020555/http://www.um.dk/Publikationer/UM/English/Denmark/kap6/6-1.asp |date=2005-11-22 }}</ref> [[Jaman Perunggu Nordik]] (1.800-600 SM) di Dénmark ditandaan ku gundukan makam, nu ningggalan loba pamanggihan, kaasup ''lur'' (tarompét purba tampa liang) jeung ''karéta tempur surya Trundholm''.

[[Gambar:Bronse-Lurer-Danmark.png|thumb|right|Lur perunggu, dipanggih di [[Brudevælte Mose]], kalér [[Lynge]] di [[Sjælland|Sjælland Kalér]].<ref>[http://abel.hive.no/trompet/lur/bronze/brudevaelte.html Bronze lurs - The Brudevælte lurs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927093305/http://abel.hive.no/trompet/lur/bronze/brudevaelte.html |date=2011-09-27 }}</ref>]]

[[Gambar:Solvogn.jpg|thumb|200px|Arca karéta tempur surya Trundholm.]]

Dina [[Jaman Beusi|Zaman Beusi Pra-Romawi]] (500 SM - 1 M), populasi asli mimiti migrasi ka kidul, sanaos<ref name="foreign ministry" /> urang Dénmark kahiji datang antara Jaman Beusi Pra-Romawi jeung Jaman Beusi Gérmania<ref>Busck and Poulsen (ed.) (2002), p. 20.</ref> di Jaman Beusi Romawi (1-400 M). [[Propinsi Romawi]] miara [[jalur dagang]] jeung hubungan jeung séké-séké asli di Dénmark, dibuktian ku dipanggihna koin Romawi di Dénmark. Bukti pangaruh budaya [[Kelt]] nu kiat, kalacak ti périodeu ieu di Dénmark jeung raloba bagian [[Éropa Kalér-Kulon]], jeung mangrupa bukti nu ngadukung kana pamanggihan [[katél Gundestrup]].

Populasi Dénmark kahiji datang ti beulah wétan [[Kapuloan Denmark]] ([[Sjælland]]) jeung [[Skåne]]. Maranéhna ngagunakeun [[basa Jérmanik Kalér]] kuna. Saur para sajarawan<sup>[saha?]</sup>{{citation needed}}, saméméh maranéhna daratang, sabagian loba [[Jutlandia]] jeung kapuloan di kira-kirana dicicingan ku [[séké Jutlandia]], katurunan populasi nu dikenal ti sumber-sumber sajarah kuna (sapertos [[Tacitus]] jeung [[Ptolemeus]]). Sabagian loba urang Jutlandia dikenal salaku [[urang Angle]] jeung [[urang Sakson]]. Maranéhna teras diundang [[Inggris]] salaku prajurit bayaran ku Raja Britonia nu namina [[Vortigern]] jeung dibéré wewengkon tenggara ti [[Kent]], nyaéta [[Pulo Wight]], jeung nyaricing di ditu. Teras budaya maranéhna kaserep atawa leungit ku sabab invasi [[Angle]] jeung [[Saxon]], nu ngawangun [[Anglo-Saxon]]. Populasi [[Jutlandia]] nu nyésa ngaasimilasi jeung séké [[Dane]].

=== Jaman Viking ===

[[Gambar:Viking ship in Stockholms strom.jpg|thumb|left|200px|Rékonstruksi hiji kapal Viking]]
Antara abad ka-8 nepi ka 10, bangsa Dénmark katelah minangka [[Viking]]. Sasarengan jeung [[urang Norwégia]] jeung [[urang Swédia|Swédia]], maranéhna ngajajah, balap, jeung ngadagang dina sakabéh bagian [[Éropa]]. Kahiji kalina panjajah Viking nepungan [[Islandia]] liwat kacilakaan dina abad ka-9, liwat jalur [[Kapuloan Faroe]] ([[Føroyar]]) jeung ahirna nepungan "vinland" (taneuh anggur) nu ayeuna kakenal salaku [[New Foundland]]. Dina sababaraha wanci, bangsa Viking ogé nalukan bagian [[Inggris]], anu kakenal ngaranna [[Danelaw]], [[Irlandia]], jeung [[Perancis]], méré ngaran ka bagian [[Normandia]] di Perancis. Kawas nu diécéskeun ku [[batu Jelling]], bangsa Dénmark ngahiji jeung di[[kristen]]an kira-kira dina taun [[965]] ku [[Harald Bluetooth]], [[raja Dénmark]] kadua nu diakuan.<ref>{{cite web| last =Lund| first =Niels| authorlink =| coauthors =| year =May 2003| url =http://www.um.dk/Publikationer/UM/English/Denmark/kap6/6-2.asp| title =Denmark - History - The Viking Age| format =| work =Denmark| pages =| publisher =Royal Danish Ministry of Foreign Affairs| accessdate =1 Mei| accessyear =2006| archiveurl =http://web.archive.org/web/20040905200651/http://www.um.dk/Publikationer/UM/English/Denmark/kap6/6-2.asp| archivedate =2004-09-05}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060510174200/http://www.um.dk/Publikationer/UM/English/Denmark/kap6/6-2.asp |date=2006-05-10 }}</ref>

=== Dénmark Abad Tetengahan ===

Langkung jaman ieu, raja Dénmark ngawasaan [[Skåneland]] ([[Skåne]], [[Halland]], jeung [[Blekinge]]), [[Éstonia Dénmark]], kawas [[kadipaten]] [[Schleswig]] jeung [[Holstein]] di [[Jérman]] kalér. Dina [[1397]], Dénmark asup kana [[Himpunan Kalmar]] kalawan [[Norwégia]] jeung [[Swédia-Finlandia]]. Mangrupa himpunan sababaraha nagara-nagara Skandinavia nu ngajaga perkawis nagri masing-masing, jeung lumangsung nepi ka Swédia ngagedur dina [[1523]]. [[Réformasi Protéstan]] datang di Skandinavia dina période [[1530-an]], jeung mimilu ogé perang sadulur [[Konfrontasi Pangéran]], Dénmark asup [[Lutheranisme]] dina taun [[1536]]. Teras dina taun éta, Dénmark [[Dénmark-Norwégia|ngahiji jeung Norwégia]] ogé koloni-koloni maranéhna.

=== Sajarah Modérn ===

Skåneland dipasihan ka Swédia dina [[Pajangjian Roskilde]] dina 1658 jeung kahijian Dénmark-Norwégia bubar kalawan [[Pajangjian Kiel]] dina taun 1814, wanci Norwégia asup kana kahijian nu anyar jeung Swédia, nu lumangsung nepi ka taun 1905. Dénmark ngajaga koloni di [[Islandia]], [[Kapuloan Faroe]] ([[Foroyar]]) jeung [[Greenland|Gronland]]. Misah ti koloni Nordik, Dénmark ngawasaan [[India Dénmark]] ([[Tranquebar]] di [[India]]) ti taun [[1620]] nepi ka taun 1869, [[Basisir Emas Dénmark]] ([[Ghana]]) ti [[1658]] nepi ka taun 1850, jeung [[Hindia Kulon Dénmark]] ([[Kapuloan Virgin Amérika Sarikat]]) ti 1671 nepi ka 1917.

[[Gambar:Grundlovgivende rigsforsamling - Constantin Hansen.jpg|thumb|225px|''Den Grundlovgivende Rigsforsamling'' (Bapa pawangun [[konstitusi Dénmark]]), lukisan 1860-1864 ku [[Constantin Hansen]].]]
Gerakan liberal jeung nasional Dénmark lumangsung dina période [[1830-an]], jeung saenggeus [[Révolusi 1848]] Éropa Dénmark jadi [[monarki konstitusional]] dina kaping [[5 Juni]] [[1849]].

Saenggeus [[Perang Schleswig Kadua]] (basa Dénmark: ''Slesvig'') dina taun 1864, Dénmark dipaksa pikeun masihan [[Schleswig-Holstein]] ka [[Prusia]]. Saenggeus kajadian ieu, Dénmark milih jadi nétral, akibatna Dénmark tetep nétral dina [[Perang Dunya I]]. Saenggeus éléhna Jérman, [[Pajangjian Versailles|Versailles]] ngajukeun sangkan mulangkeun Schelswig-Holstein{{dash}}nu waktos éta bagian ti Jérman{{dash}}ka Dénmark. Sieun ku [[iredentisme]], Dénmark nolak mikirkeun balikna wewengkon éta jeung keukeuh kana [[plébisit]] nu kakait jeung balikna Schleswig. Kadua [[Plébisit Schleswig]] jadi nungturut dina kaping 10 Fébruari jeung 14 Maret. Dina kaping 10 Juli 1920, saenggeus plébisit jeung ditandatangananna ku raja dina 9 Juli di dokumén panghujuan deui, Schleswig Kalér (Sønderjylland) dibéré ka Dénmark. Dinten panghijian éta (Genforeningsdag) diélingan dina kaping [[15 Juni]] tiap taun di Valdemarsdag.

Sanajan nétral, Dénmark ditarajang ku [[Jérman]] ([[Operasi Weserübung]]), dina kaping [[9 April]] [[1940]]. Sanajan dibéré kakawasaan mandiri (nu réngsé dina taun 1943, lantaran gerakan lalawan nu muncak), Dénmark tetep dijajah ku cara militér dina [[Perang Dunya II|PD II]]. Akibat simpati Dénmark ka Sakutu kacida kiat; 1.900 pulisi Dénmark ditahan [[Géstapo]] jeung kalawan kakawal dikirim pikeun diinternir di [[Buchenwald]]. Dina perang, [[Islandia]] mroklamasikeun kamerdékaan jeung dina taun 1948 [[Kapuloan Faroe]] mibanda [[kakawasaan dina nagri]]. Saenggeus perang, Dénmark jadi salah sahiji anggota pawangun [[Sarikat Bangsa-Bangsa]] jeung [[NATO]] jeung dina taun 1973, ngagabung ka [[MEE|Masarakat Ékonomi Éropa]] (nu engké jadi, [[Uni Éropa]]). Dina taun 1979, [[Greenland]] mibanda kakawasaan dina nagri.

== Politik ==
{{utama|Politik di Dénmark}}
Dénmark mangrupa [[monarki]] pangkolotna nu masih lumangsung di buana [[Éropa]]. Dina 1849, minangka [[monarki konstitusional]] kalawan diadopsina [[konstitusi]] nu anyar. [[Daptar Raja jeung Ratu Dénmark|Pamingpinna]] resmina mangrupa [[pupuhu nagara]], lalaku nu sipatna sérémonial, ti [[kakawasaan éksekutif]], nu dilaksanakeun ku raja atawa ratu, dilaksanakeun langkung [[kabinét menteri]], jeung PM nu ngagunakeun prinsip ''[[primus inter pares]]''. [[Kakawasaan législatif]] dipasihan ka monarki jeung [[parlemén]] Dénmark, diwanoh salaku ''[[Folketing]]'', nu diwangun ti (teu leuwih ti) 179 anggota. Kakawasaan yudisial aya dina [[pangadilan Dénmark|pangadilan]].

Pamilu parlemén kedah dilaksanakeun minimal tiap 4 taun; nanging PM bisa maréntah sangkan dilaksanakeun leuwih awal. Upami Parlemén ngayakeun [[mosi teu percaya]] kana PM jadina pamaréntahan eureun.

Dénmark ngagunakeun hak pilih universal dina sakabéh perkawis, awéwé dianggap sami jeung lalaki dumasar hukum Dénmark (nanging aranjeunna teu teu diwajibkeun ngalaksanakeun [[wajib militér]]).

[[Hukuman maot]] dihupus di Dénmark dina 1930. Diterapkeun singket saenggeus [[Perang Dunya II]], ku raloba masarakat. 46 urang dihukum maot ku sabab kajahatan perang, saenggeus hukuman mati teu diterapkeun dina sababaraha taun. Dina 1978 ahirna dihupus deui. Dumasar kana hukum Dénmark, éta téh ilégal ngékstradisi warga nagarana ka nagri di mana maranéhn bakal dihukum maot.

== Géografi ==
{{utama|Géografi Dénmark}}
[[Gambar:Da-map.png|thumb|right|200px|Peta Dénmark]]

Wawatesan Dénmark jeung Jérman nyaéta panjangna 68&nbsp;km jeung dikurilingan 7.314&nbsp;km garis basisir. Legana 43.094&nbsp;km<sup>2</sup>. Ti taun 2000, Dénmark geus kahubung jeung Swédia kidul ku [[Rawayan Øresund]].

Titik pangkalérna di Dénmark nyaéta [[Skagen]] (basisir kalér Skaw) di 57° 45' 7" lintang kalér, pangkidulna nyaéta [[Gedser]] (bagian ti [[Falster]] kidul) 54° 33' 35" lintang kalér, pangkulonna nyaéta [[Blåvandshuk]] di 8° 4' 22" bujur kalér, jeung pangwétanna nyaéta [[Østerskær]] di 15° 11' 55" bujur wétan, nyaéta di kapuloan [[Ertholmene]] 18&nbsp;km di wétan laut [[Bornholm]]. Jarak titik kulon ka wétan nyaéta 452&nbsp;km, ti kalér ka kidul nyaéta 368&nbsp;km.

Dénmark kawangun ti [[samenanjung]] [[Jutlandia]] ''(Jylland)'' jeung 443 [[pulo]] nu boga ngaran (total 1.419 pulo nu legana leuwih ti 100 m²)<ref>{{cite web |url=http://www2.kms.dk/C1256AED004EA666/(AllDocsByDocId)/1D7EE8822587E667C1256AEF0030ABF6?open&page=strste&omr=KORT_DK_I_TAL |title=Landet i tal&nbsp; — Største øer |accessdate=2007-07-14 |date=2003-09-23 |publisher=[[National Survey and Cadastre of Denmark]] }}{{Dead link|date=April 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Ti sakabéhna, 367 aya populasina<ref>Statistikbanken.dk/bef4</ref>. Pulo panggedéna [[Sjælland]] ''(Zealand)'' jeung [[Funen]] ''(Fyn)''. Pulo [[Bornholm]] aya di beulah wétan, di [[Laut Baltik]]. Raloba pulo garedé ieu kahubung jeung rawayan: [[Rawayab Øresund]] ngubungkeun [[Sjaelland]] jeung [[Swédia]], [[Rawayan Sabuk Gedé]] ngubungkeun [[Funen]] jeung [[Sjælland]], jeung [[Rawayan Sabuk Leutik]] ngubungkeun [[Jutlandia]] jeung [[Funen]]. [[Kapal féri]] atawa penerbangan leutik (penerbangan kalawan beurat maksimalna 12.500 pound) ngubungkeunnana ka pulo nu leuwih leutik.

Nagara ieu datar kalawan saeutik élévasi, rarata 31 m [[di luhureun laut]]. Titik alam pangluhurna nyaéta [[Møllehøj]] (170,86 m). Pasir nu séjén di kulon daya Århus nyaéta [[Yding Skovhøj]] (170.77 m) jeung [[Ejer Bavnehøj]] (170.35 m).<ref>{{cite journal|title=Danmarks nye top|journal=Aktuel Naturvidenskab|date=|first=Jørgen|last=Dahlgaard|coauthors=|volume=2005|issue=1|page=2|id=|url=http://www.aktuelnat.au.dk/pdf05_1/an1top.pdf|archiveurl=http://web.archive.org/web/20080307040437/http://www.aktuelnat.au.dk/pdf05_1/an1top.pdf|archivedate=2008-03-07|format=PDF|accessdate=2007-02-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080307040437/http://www.aktuelnat.au.dk/pdf05_1/an1top.pdf |date=2008-03-07 }}</ref> Aréal dina lautna nyaéta: Dénmark wétan (210&nbsp;km<sup>2</sup>); Dénmark kulon (490&nbsp;km<sup>2</sup>).

Garis basisir Dénmark nyaéta 7.314&nbsp;km. euweuh patempatan di Dénmark nu jarakna ka basisir leuwih ti 52&nbsp;km{{citation needed}}. Lega Dénmark teu bisa diétang ku sabab mindengna érosi laut jeung ditambihna material basisir jeung lantaran proyék [[réklamasi taneuh]] ku manusa pikeun ngirangan érosi. Di basisir kidul Jutlandia, pasangna nyaéta antara 1 jeung 2 m, jeung garis pasang gerak kaluar asup nepi ka 10&nbsp;km.

[[Fitogeografi]]sna, Dénmark (kaasup Taneuh Héjo jeung Kapuloan Faroe) kaasup ''Kingdom Boreal'' jeung babagi jeung Artik, Éropa Atlantik, jeung propinsi-propinsi [[Éropa Tengah]] di wewengkon [[Circumboreal]]. Dumasar kana [[WWF]], wewengkon Dénmark bisa dibagi dua [[ékorégional]]: leuweung campuran Atlantik jeung leuweung campuran Baltik. Kapuloan Faroe kaasup padang jukut boréal Kapuloan Faroe, samentara Taneuh Héjo miboga [[ékorégional]] tundra artik luhur Kalaallit Nunaat jeung tundra artik handap Kalaallit Nunaat.

=== Iklim ===

Iklimna [[Iklim sedeng|sedeng]]. Usum tiis teu tiis pisan kalawan suhu rarata di bulan Januari jeung Fébruari 0&nbsp;°C jeung usum panas nu tiis kalawan suhu rarata di bulan Agustus 15.7&nbsp;°C<ref name="Denmark climate">{{cite web | url=http://www.dmi.dk/dmi/index/danmark/oversigter/klimanormaler.htm | title=Climate Normals for Denmark | accessdate=2008-10-28 | work=[[Danish Meteorological Institute]] }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070404170542/http://www.dmi.dk/dmi/index/danmark/oversigter/klimanormaler.htm |date=2007-04-04 }} Figures, labeled in Danish: First plot is the whole country; Nedbør=Precipitation, Nedbørdage=Precipitation days (>1 mm), (Dag/Middel/Nat)temp.=(Daytime/Average/Nighttime) temperature, Solskinstimer=Hours of sunshine.</ref>. Raratana, Dénmark mibanda 121 dinten mrésipitasi per taun, raratana narima 712&nbsp;mm per taun, usum gugur mangrupa usum pangbaseuhna jeung usum semi mangrupa usum pangsaatna.
 
Lantaran Dénmark aya di beulah kalér, lamina siang jeung wengi variasi. Dina usum tiis, panonpoé mijil tabuh <u>+</u>09.00 jeung surup tabuh <u>+</u>16.00, ari dina usum panas panonpoé mijil tabuh <u>+</u>02.15 jeung surup tabuh <u>+</u>22.00. Dinten pangpondokna aya kira-kira deukeut [[Natal]] (basa Dénmark: ''jul'') biasana wengi Natal. Kecap ''jól'' (kecap banda jamak) nunjukkeun yén masarakat pra-Kristen ngarayakeun dinten pangpondokna eujeung loba parayaan. Upaya garéja Katolik pikeun ngagentos ngaranna kana ''kristmesse'' teu boga hasil. Parayaan hari pangpanjangna nyaéta ''sankthansaften'' (sareupna Santo Yohanes).

== Catetan ==
<div class="references-small" style="-moz-column-count:2; column-count:2;">
{{reflist}}
</div>

== Tempo ogé ==
* [[Daptar nagara]]
* [[Daptar Inohong Dénmark]]
* [[Kontrovérsi karikatur Nabi Muhammad Jyllands-Posten]]

== Tumbu luar ==
{{commons|Category:Denmark|Dénmark}}
{{wikivoyage|Denmark}}
* {{en}} [http://www.denmark.dk/ Situs resmi]
* {{en}} [http://www.visitdenmark.com/international/en-gb/Menu/turist/turistforside.htm Situs resmi pariwisata] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110925103729/http://www.visitdenmark.com/international/en-gb/menu/turist/turistforside.htm |date=2011-09-25 }}
* {{en}} [http://www.olddenmark.dk/ Old Denmark in Cyberspace] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081210104823/http://www.olddenmark.dk/ |date=2008-12-10 }}

{{Éropa}}
{{NATO}}
{{UE}}
{{Dewan Eropa}}

[[Kategori:Dénmark| ]]
[[Kategori:Nagara di Éropa Kalér]]