Liberalisme
Liberalisme mangrupakeun idéologi politik jeung pandangan filsafat politik jeung moral anu didasarkeun kana prinsip kabébasan, idin ti anu diparéntah, jueng sasaruaan saméméh hukum. Para pendukung liberal rupa-rupa gumantung kana interprétasi prinsip-prinsip ieu, tapi umumna maranéhna ngadukung hak-hak individu, kawas hak-hak sipil jeung manusa, démokrasi, sekularisme, kabébasan ngomong, kabébasan pers, kabébasan agama, jeung ékonomi pasar.
Liberalisme mecenghul minangka salah sahiji gerakan utama Jaman Pencerahan sarta miboga popularitas diantara filsuf jeung ekonom Kulon. Tujuan liberalisme éta pikeun ngaganti norma-norma hak husus turunan, agama nagara, monarki absolut, hak ketuhanan raja, jeung konservatisme tradisional jeung démokrasi perwakilan jeung aturan hukum. Pamikir liberal ogé nentang kawijakan merkantilis, monopoli karajaan, jeung halangan dagang lianna, kalawan niat encouraging perdagangan bebas jeung perdagangan. Filsuf John Locke mindeng dianggap pangadeg liberalisme, arguing yén unggal individu boga hak alam pikeun hirup, kamerdikaan, jeung harta, sarta yén pamaréntah teu kudu ngalanggar hak ieu.
Pamingpin dina Révolusi Glorious Inggris 1688, Révolusi Amérika 1776, jeung Révolusi Perancis 1789 ngagunakeun filsafat liberal pikeun ngaragragkeun kadaulatan karajaan anu mutlak. Sanggeus éta, liberalisme sumebar gancang, utamana sanggeus Révolusi Perancis. Dina abad ka-19, loba pamaréntah liberal diadegkeun di Éropa jeung Amérika Kidul, babarengan jeung ngembangkeun republicanism di Amérika Serikat.
Di Inggris Victoria, liberalisme dipaké pikeun ngritik lembaga pulitik ngadegkeun, pikaresepeun pikeun élmu jeung alesan pikeun kapentingan rahayat. Salila abad ka-19 jeung awal abad ka-20, liberalisme di Kakaisaran Ottoman jeung Wétan Tengah dipangaruhan période réformasi kawas Tanzimat jeung Al-Nahda, kitu ogé kebangkitan konstitusionalisme, nasionalisme, jeung sekularisme. Saacan taun 1920, komunisme, konservatisme, jeung sosialisme mangrupakeun lawan idéologis utama liberalisme, tapi engké liberalisme disanghareupan ku fasisme jeung Marxisme-Leninisme salaku tantangan anyar. Salila abad ka-20, gagasan liberal nyebar leuwih lega, utamana di Éropa Kulon, dimana démokrasi liberal mecenghul dina duanana perang dunya.
Di Éropa jeung Amérika Kalér, mecenghulna liberalisme sosial (osok disebut liberalisme basajan di Amérika Serikat) jadi unsur penting dina perluasan nagara karaharjaan. Kiwari, pihak liberal boga kakuatan jeung pangaruh di sakuliah dunya, sarta élemén dasar masarakat kontémporér boga akar maranéhanana dina liberalisme. Gerakan awal liberalisme ngamajukeun individualisme ékonomi bari ngalegaan pamaréntahan konstitusional jeung otoritas parleménter. Liberal néangan jeung ngadegkeun kerangka konstitusional anu ngahormatan kabébasan individu, kawas kabébasan ngomong, kabébasan berserikat, kabébasan agama, pangadilan mandiri, sidang umum ku juri, sareng ngaleungitkeun hak-hak aristokrat. Gerakan liberal modéren pamikiran jeung perjuangan dipangaruhan ku kabutuhan dilegakeun hak sipil, kayaning géndér jeung sarua ras. Gerakan hak-hak sipil global abad ka-20 ditujukeun pikeun ngahontal tujuan ieu, jeung tujuan-tujuan lian anu sering dirojong ku liberal, kawas hak pilih universal jeung aksés universal kana pangatikan.