Témbongkeun sumber pikeun Témbok Gedé Cina

{{Orphan|date=April 2017}}

{{Refimprove|date=Pébruari 2016}}
[[Gambar:Great Wall of China location map.jpg|thumb|right|200px|Lokasi Tembok Besar]]
'''Témbok Gedé Cina''' ({{zh-tspl|t=萬里長城|s=万里长城|p=Wànlǐ Chángchéng|l=10,000 [[Li (Chinese unit)|Li]] (里)[[#Notes|¹]] témbok panjang}}) nyaéta [[fortification|témbok pertahanan]] [[Cina]] nu diwangun ti mimiti [[abad ka-3 SM]] nepi ka awal [[abad ka-17]], dina raraga nyalametkeun sababaraha dinasti Cina tina serangan urang [[urang Hun|Hun]], [[urang Mongol|Mongol]], [[urang Turki|Turki]], jeung [[Ethnic groups in Chinese history|suku pengembara]] nu datang di wewengkon [[Mongolia]] jeung [[Manchuria]] ayeuna. Sababaraha bagéan diwangun saprak abad katilu SM, nu kawentar ngeunaan Tembok Besar Cina ieu diwangun antara [[220 BC]] nepi [[200 BC]] ku [[Emperor of China|Kaisar Cina]] munggaran, [[Qin Shi Huangdi]] (tempatna leuwih ka kaler tinimbang Tembok Besar Cina ayeuna nu diwangun salila [[Dinasti Ming]], sarta masih kénéh aya sesana saeutik).

Tembok ieu mangrupa struktur wangunan jieunan manusa pangpanjanngna di dunya, manjang ampir [[1 E6 m|6,352 km]] (3,948 [[mile]]), ti [[Shanhai Pass]] beulah kulon nepi ka [[Bohai Sea|Laut Bohai]] wetan, watesan antara "[[China proper]]" jeung Manchuria, ti [[Lop Nur]] di beulah kidul wetan bagéan ti [[Xinjiang Uygur Autonomous Region|Wewengkon Otonomi Xinjiang Uygur]] [http://depts.washington.edu/uwch/silkroad/texts/weilue/appendices.html]. Sapanjang satengah lingkaran eta, ngajadikeun wates antara Cina Kaler jeung [[Inner Mongolia]].
[[Gambar:GreatWallNearBeijingWinter.jpg|thumb|300px|Tembok Besar dina [[winter|usum tiris]], deukeut Beijing]]

== Sajarah Tembok Besar Cina ==
[[Gambar:Inside_of_tower_on_Great_Wall.jpg|thumb|right|150px|Bagean jero menara awas]]
Tembok pertahanan di wates beulah kaler diwangun jeung diropéa ku sababaraha dinasti nu béda dina Sajarah Cina. Kaperluanna keur benteng Cina tina serang pengembara [[Huns|Hunnic]], [[Mongols|Mongol]] jeung [[Turkic peoples|Turkic]]. Aya lima tembok utama:
# [[208 BCE]] ([[Qin Dynasty]])
# [[1st century BCE]] ([[Han Dynasty]])
# [[7th century|7th century CE]] ([[Sui Dynasty]]) 
# [[1138]]–[[1198]] ([[Five Dynasties and Ten Kingdoms Period]])
# [[1368]]–[[1640]] (from [[Hongwu Emperor]] until [[Wanli Emperor]] of the [[Ming Dynasty]])
<!-- Are the exact years accurate? -->

Tembok utama mimiti diwangun salila kakuasaan [[Emperor of China|Kasisar Cina]], [[Qin Shi Huang]]. Tembok ieu teu diwangun salaku hiji bagéan, tapi dihasilkeun ku ngahijikeun sababaraha bagéan tembok nu diwangun ku [[Warring States Period|Nagara Perang]]. Tembok nu dihijijeun dina waktu ieu dijieun tina taneuh kalayan maké menara pengawas dina interval nu sarua. Tempatna leuwih kaler tinimbang Tembok Besar ayeuna nu tunggtung di beulah wetan aya di [[North Korea|Korea Utara]] ayeuna. Ngan saeutik nu nyesa tina tembok mimiti ieu, dina photo ngan katembong mangrupa gundukan taneuh nu handap.

Pamaréntah nitah rakyatna keur nyieun tembok, sarta nu digawe aya dina kaayaan bahaya diserang ku [[brigand|begal]]. Sabab loba masarakat nu maot waktu ngawangun tembok, aya nu nyebut ogé "makan pangpanjang di dunya" atawa "kuburan panjang". Kurang leuwih ti sajuta pagawe nu maot salila ngawangun tembok, sanajan jumlah nu sabenerna taya nu nyaho nepi ka kiwari. Pagawe nu maot teu di kubur dina tembok, sabab jasadna bisa ngaruksak kana struktur tembok.

Saterusna tembok diwangun ku périodeu Han, Sui, jeung and Sapuluh Raja maké disain nu sarua. Tembok diwangun tina taneuh sarta menara pengawas diwangun unggal sababaraha mil. Tembok ieu ogé leungit, sabab ku erosi angin jeung hujan. 
[[Gambar:GreatWallBarracks.jpg|thumb|right|200px|Gudang jeung barak deukeut Beijing]]
Dina watesan militer, tembok ieu leuwih mangrupa garis demarkasi tinimbang benteng pertahanan. Strategi militer Cina teu ngurung manéh ku tembok, keur gantina kota sorangan mangrupa pertahanan.

Tembok Besar nu loba didatangan ku wisatawan ayeuna diwangun salila [[Dinasti Ming]], mimiti kira-kira taun 1368 sarta nepi ka taun 1640. Tembok mimiti dijieun sanggeus Ming ngawasa Cina, sanajan mimitina lain pilihan nu dipikaresep ku Ming keur ngalawan serangan ti kaler. Pikiran Ming robah sanggeus gagal perang jeung [[Oirats|Oirat]] pingpinan [[Esen Taiji]] dina périodeu [[1449]] nepi ka [[1454]]. Tangtara Dinasti Ming dipingpin ku [[Zhengtong Emperor|Kaisar Zhengtong]] loba nu gugur dina perang sarta Kaisar sorangan ditawan dina taun 1449.

Pamikiran tur terus prak keur ngawangun tembok dimimitian sanggeus [[Altan Khan]] ngepung [[Beijing]] sarta ngawasa dina sababaraha ratus taun sanggeus taun [[1550]]. Ming, nyanghareupan sababara pilihan keur nyerang Mongol sacara langsung, milih nyieun tembok pertahanan keur "ngalindungi" Cina. Hasilna, loba Tembok Besar Ming diwangun dina périodeu [[1560]] nepi ka [[1640]]. Tembok anyar ieu diwangun dina skala nu leuwih gedé tur maké bahan nu leuwih kuat (batu padet dipaké keur sisi jeung puncak tembok) tinimbang tembok nu diwangun saméméhna.
[[Gambar:Greatwall-SA3.jpg|right|thumb|200px|Tembok Besar Cina]]

Tembok Besar Dinasti Ming mimiti ti beulah wetan sarta tungtungna di [[Shanhai Pass]], deukeut [[Qinhuangdao]], di Propinsi [[Hebei]] Province, nepi ka [[Bohai Gulf|Teluk Bohai]]. Manjang di salapan propinsi tur 100 wilayah, ahirna 500&nbsp;km (~300&nbsp;mi) tapi loba nu rubuh, sarta tungtung di kulon ayeuna aya di tempat bersejarah [[Jiayuguan Pass]] (disebut ogé Jiayu Pass) (嘉峪关), ayana di kaler-kulon Propinsi [[Gansu]] watesan jeung [[Gobi Desert|Gurun Gobi]] sarta oase [[Silk Road|Jalan Sutra]]. Jiayuguan Pass mangrupa wilujeng sumping keur padagang sapanjang Jalan Sutra.  Sanajan Tembok Besar ngan nepi ka Jiayu Pass, aya sababaraha menara pengawas (烽火台 fēng huǒ tái) diteruskeun ti Jiayu Pass sapanjang Jalan Sutra. Tower ieu [[Smoke signals|komunkasi make haseup]] keur tanda aya serangan.

Dina 1644, the Kokes [[Manchu]] meuntas tembok keur ngayakin jenderal [[Wu Sangui]] sangkan muka Gerbang Shanhai sarta ngidinan Manchus meuntas.  Dina legenda, keur nyebrang ieu tentara Manchu perlu waktu tilu poe. Sanggeus Manchu ngawasa Cina, Tembok Besar teu boga nilai strategis, utamana sabab Manchu ngalegaan kontrol politikna leuwih ka kaler. Tempo dina [[Manchu Dynasty|Dinasti Manchu]].

saméméh [[Second Sino-Japanese War|Perang Sino-Jepang Kadua]], ku sabab gagalna [[defense of the Great Wall|mertahankeun Tembok Besar]], Tembok Besar jadi wates sacara [[de facto]] antara [[Republic of China|Republik Cina]] jeung [[Manchukuo]].

== Kondisi ==
[[Gambar:Chemin de ronde muraille long.JPG|thumb|right|200px|Tembok Besar di [[Mutianyu]], deukeut [[Beijing]]]]

Sababaraha tempat deukeut pusat turis geus diropéa tur dirawat, di sababaraha bagéan Tembok teu diropéa, dipaké keur tempat ulin di sababaraha tempat ogé sumber batu keur nyieun imah sarta jalan. Bagéan tembok ogé dipaké keur [[graffiti]]. Bagéan nu rusak sabab Tembok jadi tempat konstruksi. Bagéan Tembok Besar nu utuh atawa diropéa deukeut ka pusat wisata remen diganggu ku padagang [[kitsch|barang antik]]. Gurun Gobi ogé nabrak tembok dina sababaraha tempat. Kira-kira ngan aya 20% tembok nu dina kondisi alus. Dina taun 2005, photo [[rave party|partey]] di Tembok Besar aya dina media massa Cina [http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-11/21/content_496624.htm]. Ti harita, mimiti ngumpulkeun dana keur Tembok Besar, H.J.P Arnold nalungtik ngeunaan kaayaan tembok. Hasilna "Tembok nu masih kénéh alus tur ngan saeutik kaerosi sapanjang 22%. Tembok nu katembong ruksak tapi teu sakabehna ruksak/kaerosi 41%, sarta nu bener-bener ruksak 37%."

== Menara Pengawas jeung Barak ==
[[Gambar:Greatwall-SA14.jpg|thumb|left|200px|Menara Pengawas]]

Tembok dilengkepan ku stasion pertahananan, nu mana tembok pertahanan ieu bisa dipaké benteng keur mundur. Unggal menara unik jeung sarta tangga asupna matak ngabingungkeun nu nyerang. Pusat barak jeung administrasi aya dina interval nu leuwih gedé.

== Material ==
Material nu dipaké nyaéta material nu aya deukeut kana tembok. Tembok deukeut [[Beijing]] diwangun tina blok [[quarry|tambang]] [[limestone|batu kapur]]. Di tempat séjén bisa ogé tina [[granite]] atawa [[brick|batubata]]. Sababaraha material dipaké, tungtung dua tembok ditangtungkeun saterusna dieusi ku taneuh sarta dipadetkeun jadi "lantai".  Di sababaraha blok tempat disemen maké campuran "sekam" [[pare]] jeung [[egg white|endog bobodasna]].

Di gurun pangkulonna, di mana material hadé kawilang jarang, tembok diwangun tina taneuh kasar nu dieusikan kana tihang kai nu dianyam.

== Pangakuan ==

[[Gambar:Greatwall large.jpg|thumb|200px|Tembok Besar Cina dina taun 1907, dipoto ku [[Herbert Ponting]]. Dina sababaraha abad, aya sababaraha usaha keur nyieun runtuyan benteng sapanjang rute ieu, tapi tembok ieu diwangun salila [[Dinasti Ming]] (1368-1644).]]

Tembok ieu kaasup kana runtuyan "[[Seven Wonders of the Medieval Mind|Tujuh Kaajaiban Abad Pertengahan di Dunya]]" tapi tangtu taya hiji ogé "[[Seven Wonders of the World|Tujuh Kaajaiban Dunya]]" klasih nu dipikawanoh ku [[Ancient Greece|Yunani Kuno]].

Tembok Besar kaasup kana [[World Heritage Site]] [[UNESCO]] dina taun [[1987]].
[[Gambar:Gwc-from-space.jpg|thumb|120px|left|Tembok Besar Cina katempo di luar angkasa dina [[false-color|warna-palsu]] radar ti [[Space Shuttle|Pesawat Angkasa Luar]], dipoto dina April 1994]]
[[Mao Zedong]]  nyebutkeun , 不到长城非好汉 ''Bú dào Chángchéng fēi hǎo hàn'', hartina "anjeun can jadi jalma laun can naek ka Tembok Cina".

=== Ti luar angkasa ===
Aya waktu nu lila ngeunaan kateusatujuan yén kumaha tembok bisa katempo ti angkasa luar.

[[Richard Halliburton]]  [[1938]] dina bukuna ''Second Book of Marvels'' nyebutkeun yén Tembok Besar Cina hiji-hijina obyek jieunan manusa nu bisa katempo ti [[bulan]], sarta kartun ''[[Ripley's Believe It or Not!]]'' dina sababaraha dekade nyebutkeun nu sarua. Kaperyaan ieu geus kuat, asumsina status [[urban legend]], kadangkala geus asup kana buku teks di sakola. [[Arthur Waldron]], pangarang nu loba nulis sajarah Tembok Besar Cina di sababaraha basa, ngabogaan spekulasi yén percaya ngeunaan Tembok Besar Cina bisa katempo ti luar angka saperti percayana bisa nempo "walungan" di [[Mars]]. (Logika gampangna: Lamun urang Bumi bisa nempo walungan di Mars, mangka urang Mars ogé bisa nempo Tembok Besar.)

Kanyataanna, Tembok Besar ngan sababaraha méter lebarna, sarua jeung jalan tol jeung landasan pacu pesawat sarta warnana sarua jeung warna taneuh di sakurilingna. Teu mungkin katempo ku panon langsung ti bulan, komo deui ti Mars. Jarak ka Bumi ti bulan kira-kira sarebu kali leuwih gedé dibandingkeun ti Bumi ka pesawat ruang angkasa di deukeut orbit bumi. Lamun Tembok Besar katempo ti bulan, mangka gampang keur nempo orbit deukeut Bumi. Kanyataana, ti orbit deukeut Bumi teu bisa katempo sarta ngan dina kaayaan nu sampurna, sarta taya obyek lain nu matak ngaburkeun kana obyek nu ditempo.

Astronot [[William Pogue]] nyebutkeun manéhna nempo Tembok Besar ti [[Skylab]] tapi pamanggihna nyebutkeun nempo [[Grand Canal of China|Walungan gedé Cina]] deukeut Beijing. manéhna nempo Tembok Besar maké [[binoculars]], tapi nyebutkeun "teu katempo lamun teu make alat." sénator Amerika [[Jake Garn]] nyebutkeun yén mungkin keur nempo Tembok Besar langsung tina orbit [[space shuttle]] dina awal taun 1980, tapi ieu ogé dibantah ku sababaraha astronot Amerika. Astronot Cina [[Yang Liwei]] nyebutkeun teu nempo sakabéhna.

Astronot Amerika séjénna [[Eugene Andrew Cernan|Gene Cernan]] nyebutkeun: "Di orebit Bumi 160 km nepi ka 320 km luhurna, Tembok Besar Cina bisa katempo." [[Ed Lu]], [[Expedition 7]] ti Kantor Ilmuwan [[International Space Station]], nambahan, "saeutik katempo tinimbang obyek sejenna. Sarta anjeun kudu apal ka mana anjeun nempo."

[[Neil Armstrong]] nyebutkeun:  
:(Tina[[Apollo 11]]), kuring teu percaya, dumasar kana kamampu panon kuring, bisa nempo obyek jieunan manusa. Kuring can manggih nu nyebutkeun yen manéhna nempo Tembok Cina di orbit Bumi. Kuring teu nyebutkeun taya jalma nu nempo, tapi sacara pribadi kuring can ngobrol jeung maranéhna. Kuring geus ngobrol jeung sabaraha kali ngobrol jeung awak luar angkasa, tur sababaraha kali dina sapoe orbit sabudeureun Cina, sarta taya saurang ogé nu nyebutkeun pernah nempo. [http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/a11/ArmstrongNA_9-19-01.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121021120735/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/a11/ArmstrongNA_9-19-01.pdf |date=2012-10-21 }}

[[Leroy Chiao]], astronot [[Chinese-American]], nyokot photo ti [[International Space Station]] nu nembongkeun tembok. Sanajan teu bisa dibédakeun tu bagéan mana diphotona. Dumasa kana éta photo, koran ''[[China Daily]]'' nyimpulkeun yén Tembok Besar Cina bisa katempo ti luar angkasa ku panon langsung, lamun kaayaan keur cangra tur nyaho di mana bisa ditempo [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4459311.stm].

Hasil ieu teu konsisten nu nyebutkeun yén nembok Tembok Besar gumantung kana kaayaan waktu nempo sarta arah cahaya (oblique cahaya nyababkeun kalangkang). Kaayaan bulan bisa katempo teu bisa dideteksi dina kaayaan robahna cahaya, dina kaayan nu sarua keur nempo Tembok Cina. ku sabab kitu, diperlukeun panempo nu hadé keur nempo tembok ti pesawat ruang angkasa dina unggal kaayaan.
[[Gambar:Great Wall of China.jpeg|thumb|right|200px]]

== Tempo ogé ==
* [[Defense of the Great Wall]]
* [[Great Wall of China hoax]]
* [[Great Wall of China Marathon]]
* [[List of walls]]
* [[Badaling]]
* [[Jumenbu]]
* [[Separation barrier]]
* [[Great Firewall of China]]

== Bacaan saterusna ==
* Roland Michaud (Photographer), Sabrina Michaud (Photographer), Michel Jan, ''The Great Wall of China'' (2001) ISBN 0-7892-0736-2
* Arthur Waldron, The Gréat Wall of China: From History to Myth.  Cambridge: Cambridge University Press.  1990.
* H.J.P Arnold, The Gréat Wall: is it or isn't it? Astronomy Now, 1995.

== Rujukan ==
* [http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Wall_of_China Wikipedia Basa Inggris]

== Tumbu kaluar ==
{{commons|Great Wall of China}}
* [http://www.great-wall-of-china.com/  Great Wall of China Website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130608231528/http://great-wall-of-china.com/ |date=2013-06-08 }}
* [http://www.GreatWallBeijing.com GreatWallBeijing.com] 100 high quality photos of the Gréat Wall néar Beijing (Badaling, Mutianyu, Juyongguan, Simatai, Jinshanling, Jiankou, Huanghua)
* [http://www.code-d.com/china/simatai.html  Photos of Great Wall in Simatai]
* [http://www.chinahighlights.com/greatwall/index.htm Great Wall of China]
* [http://www.travelchinaguide.com/picture/china_great_wall/index.htm Pictures of Great Wall of China]
* [http://www.chinahighlights.com/greatwall/greatwallhikingroutes.htm  Great Wall Hiking]
* [http://www.thegreatwall.com.cn/en  Great Wall of China & Volunteer of Great Wall]
* [http://www.greatwallofchina.cn The Great Wall] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110413042109/http://www.greatwallofchina.cn/ |date=2011-04-13 }}
* [http://www.beijingservice.com/greatwall.htm  Great Wall of China]
* [http://www.chinahighlights.com/greatwall/greatwallmap.htm  Map of Great Wall]
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4459311.stm Great Wall visible in space photo]
* [http://www.crystalinks.com/chinawall.html The Great Wall of China]
* [http://www.allchinanet.com/china_travel/china_travel_great_wall.shtml#gallery The Great Wall of China photo gallery] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070205163112/http://www.allchinanet.com/china_travel/china_travel_great_wall.shtml#gallery |date=2007-02-05 }}
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3109109.stm China imposes Great Wall ban]. July 30, 2003.
* [http://www.kinabaloo.com/great_wall.html The Great Wall near Beijing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060810105745/http://www.kinabaloo.com/great_wall.html |date=2006-08-10 }} Photos and descriptions.

== Catetan ==
<small>¹ 10,000 ''li'' = 5,760&nbsp;km (3,580 miles). In Chinese, 10,000 [[figurative]]ly méans "infinite", and the number should not be interpreted for its actual value, but rather as méaning the "infinitely long wall".</small>

== Photo sejenna ==
<gallery>
Image:The_Great_wall_-_by_Hao_Wei.jpg|
Image:Noel 2005 Pékin 031 muraille de chine Mutianyu.jpg|
<!--Image:IMGP0048.JPG|-->
<!--Image:IMGP0059.JPG|-->
Image:GreatWall_2004_Summer_1.jpg|
Image:GreatWall_2004_Summer_2.jpg|
Image:GreatWall_2004_Summer_3.jpg|
Image:GreatWall_2004_Summer_4.jpg|
<!--Image:IMG_0037.jpg|Great Wall Summer 2006 -->
<!--Image:IMG_0039.jpg|Great Wall Summer 2006 -->
</gallery>

{{World Heritage Sites in China}} <br />
{{ChineseText}}

[[Kategori:Situs Warisan Dunya di Républik Rahayat Tiongkok]]