Témbongkeun sumber pikeun Koi

{{tarjamahkeun|Inggris}}{{about|lauk hias}}

{{taxobox
 | name                = Koi
 | status              = DOM
 | image               = Ojiya Nishikigoi no Sato ac (3).jpg
 | image_width         = 220px
 | regnum              = [[Animal]]ia
 | phylum              = [[Chordate|Chordata]]
 | classis             = [[Actinopterygii]]
 | ordo                = [[Cypriniformes]]
 | familia             = [[Cyprinidae]]
 | genus               = ''[[Cyprinus]]''
 | species             = '''''[[C. carpio]]'''''
 | subspecies          = '''''C. c. haematopterus'''''
 | trinomial           = ''Cyprinus carpio haematopterus''<ref>
{{Cite web|url=http://www.fishbase.org/photos/thumbnailssummary.php?ID=1450
|title=Pictures available for Cyprinus carpio haematopterus.
|publisher=www.fishbase.org
|accessdate=31 October 2010 }}
</ref>
 | trinomial_authority = ([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])
}}
[[File:Koiinapond-swimming-fall-2011.ogv|thumb|(video) Sababaraha koi ngojay dina balong di Jepang.]]
{{Nihongo|'''Koi'''|[[:ja:鯉|鯉]]||{{IPAc-en|lang|ˈ|k|ɔɪ}}, {{IPA-ja|koꜜi|lang}}}} atawa leuwih husus {{Nihongo|'''''nishikigoi'''''|[[:ja:錦鯉|錦鯉]]|extra={{IPA-ja|niɕi̥kiꜜɡo.i|}}, sabenerna lauk [[karper]], anu dipiara sarta mibanda ornamén nu éndah.{{fact}} Lauk koi nyaéta sajenis [[Lauk Emas|lauk emas]] (''Cyprinus carpio'') nu mibanda ornamén nu pohara éndah jeung lindeuk diingu pikeun hiasan di luar rohangan  [[balong koi]] atawa [[taman cai]].{{fact}}

Variétas Koi dibédakeun ku kelir, pola, sarta ukuran.{{fact}} Sababaraha kelir utama nyaéta bodas, hideung, beureum, konéng, bulao, jeung krim.{{fact}} Kategori Koi pang populérna nyaéta ''Gosanke'', nu diwangun tina ''[[Kohaku]]'', ''Taisho Sanshoku'', sarta variétas ''Showa Sanshoku''.{{fact}}

==Sajarah==
Lauk karper atawa [[Lauk Emas|lauk emas]] nyaéta sajumplukan gedé laun anu awalna kapanggih di [[Éropa Tengah]] jeung [[Asia]].{{fact}} Rupa-rupa spésiés [[Lauk Emas|lauk emas]] nu mimiti dilindeukeun di [[Asia Wétan]], dimmana maranéhanana dipaké sabagé lauk dahareun.{{fact}} [[Lauk Emas|Lauk emas]] [[lauk cai tiis]], sarta kamapuh maranéhannana pikeun hirup sarta nyaluyukeun kana sababraha iklim jeung kondisi kaayaan cai, lauk spésiés piaraan ieu wenang sumebar ka sababraha lokasi anyar, kaasup Jepang.{{fact}} Mutasi kelir alami lauk ieu baris kajadian disakabéh populasi.{{fact}} Lauk karper nu munggaran  dibaranahkeun pikeun mutasi kelir nyaéta di [[China]] leuwih ti  sarébu taun ka tukang, binih pinilih lauk karper  Prussian (''Carassius gibelio'') mingpin pamekaran lauk [[Koki (lauk)|koki]].<ref name="bristol">{{Cite web| url=http://www.bristol-aquarists.org.uk/goldfish/info/info.htm | title=Background information about goldfish | accessdate=28 July 2006}}</ref>

Rupa-rupa spésiés [[Lauk Emas|lauk emas]] nu dibudidayakeun sabagé lauk dahareun sahenteuna ti mimiti abad ka lima SM di China, sarta jaman Karajaan Roma nalika nyebarkeun agama Karésten di [[Éropa]].{{fact}} Lauk emas nu dipiara pikeun kaédahan kelirna dimekarkeun di Jepang dina taun 1820an, mimitina di kota Ojiya di Niigata bagéan kalér pulo [[Honshu]].{{fact}}

Dunya luar teu sadar pikeun mekarna variasi kelir koi [[Jepang]] nepi ka taun 1914, nalika koi Niigata dipamérkeunn di paméran taunan di [[Tokyo]].{{fact}} Ti harita, minat koi sumebar ka sakuliah [[Jepang]].{{fact}} Tina koi asli ieu, sakabéh variétas ''Nishikigoi'' lainna dibarahkeun, kacuali  variétas Ogon (kelir-tunggal, koi métalik) nu dimekarkeun rélatif anyar kénéh.{{fact}} Panggemar koi pamustunganana sumebar ka sakuliah dunya.{{fact}} Koi ayeuna loba dijual di to akuarium piaraan, kalawan kualitas lauk anu alus.<ref>{{Cite web |url=http://www.mpks.org/articles/RayJordan/KoiHistory3.shtml |title=MPKS Ray Jordan Koi History |publisher=Ray Jordan |accessdate=26 April 2009 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090723111340/http://www.mpks.org/articles/RayJordan/KoiHistory3.shtml |date=23 July 2009 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.netpets.org/fish/reference/freshref/nishi.html |title=Early Records |publisher=Netpets.org |accessdate=11 April 2009 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100613053139/http://netpets.org/fish/reference/freshref/nishi.html |date=13 June 2010 }}</ref>

===Étimologi===
Kecap ''koi'' asalna ti Jepang, hartina "[[Lauk Emas|lauk emas]]".{{fact}} Ieu ngawengku duanana lauk  kulawu sarta variétas kelir cékas.{{fact}} Nu katelah koi dina basa [[Inggris]] disebut leuwih husus salaku ''nishikigoi'' di Jepang  (sacara literatur hartina "lauk emas").{{fact}} Di Jepang, ''koi'' nyaéta salah sahiji [[homophone]] pikeun kecap séjén nu hartina "kadeudeuh" atanapi "duriat"; ku kituna koi nyaéta lambang duriat jeung silaturahim di Jepang.{{fact}}

==Variétas==
[[File:Koi feeding, National Arboretum.jpg|thumb|right|Keur maraban koi]]
Variétas Koi dibédakeun ku kelir, pola, sarta ukuran.{{fact}} Sababaraha kelir utama nyaéta bodas, hideung, beureum, konéng, bulao, jeung krim. {{fact}}Sedengkeun kelir meureun ampir teu kawates, paternak geus ngaidéntifikasi sarta méré ngaran sajumlah kategori.{{fact}} Kategori nu pang kasohorna nyaéta ''Gosanke'', nu diwangun tina variétas ''Kohaku'', ''Taisho Sanshoku'', sarta ''Showa Sanshoku''.{{fact}}

Variétas koi anu anyar masih keur aktip dimekarkeun.<ref>{{cite web| url=http://www.mitchkoi.co.uk/koikeepingtips/koi-varieties/| title=Guide to Koi Varieties| work=mitchkoi.co.uk| accessdate=12 April 2014}} {{Webarchive|url=https://archive.is/20140412171302/http://www.mitchkoi.co.uk/koikeepingtips/koi-varieties/ |date=12 April 2014 }}</ref>  Koi ''Ghost'' dimekarkeun taun 1980an geus jadi pohara populér di Inggris; maranéhna campuran tina lauk emas liar jeung koi ''Ogon'', jeung anu dibédakeun ku ukuran métalik maranéhna.{{fact}} ''[[Butterfly koi|Koi butterfly]]''  (ogé katelah koi cécépét panjang (kumpay), atawa lauk emas naga), ogé dimekarkeun taun 1980an, anu kasohor panjang cécépét tur ngarumbay.{{fact}} Maranéhna campuran tina koi jeung [[Lauk Emas|lauk emas]] [[Asia]]. {{fact}} Koi ''butterfly'' sarta koi ''ghost'' koi dianggap ku sabagian jadi ''nishikigoi'' nu teu bener. {{citation needed|date=April 2009}}

Nu kaasup ngaran variétas utama nyaéta:
<!-- {{columns-list|6|
#''Kohaku
#''Taisho Sanke
#''Showa Sanke
#''Tanchō
#''Chagoi
#''Asagi
#''Utsurimono
#''Bekko
#''Goshiki
#''Shūsui
#''Kinginrin
#''Kawarimono
#''Ōgon
#''Kumonryū
#''Ochiba
#''Koromo
#''Hikari-moyomono
#''Kikokuryū
#''Kin-Kikokuryū
#Ghost koi
#Butterfly koi
#''Doitsu-goi
}}
 -->
* {{Nihongo|''[[Kohaku (Nishikigoi)|Kōhaku]]''|紅白}} nyaéta koi kulit bodas, kalayan pola beureum nu lega di luhur.{{fact}} Harti ngaranna "beureum jeung bodas"; ''kohaku'' mangrupa variétas munggaran nu diciptakeun di Jepang (ahir abad ka 19).<ref>{{Cite book|author=Tamadachi M|chapter=Koi varieties|page=191|title=The Cult of the Koi|publisher=TFH Publications|location=Neptune City, New Jersey|year=1990|isbn=0-86622-085-2}}</ref>
* {{Nihongo|''Taishō Sanshoku'' (atawa ''Taisho Sanke)''|大正三色}} ampir sarua jeung ''kohaku'', ngan aya tambahan pola hideung saeutik nu disebut {{Nihongo|''sumi''|墨}}.{{fact}} Variétas ieu mimiti dipamérkeun taun 1914 ku paternak koi [[Gonzo Hiroi]], dina mangsa kakuasaan [[Kaisar Taishō|Kaisar Taiso]].{{Citation needed|date=April 2009}} Di Amérika, ngaranna mindeng di singkat jadi "Sanke".{{fact}} Hurup ''kanji'', 三色, bisa dibaca salaku ''sanshoku'' atawa salaku ''sanke'' (tina ngaran saméméhna 三毛).{{fact}}
* {{Nihongo|''Shōwa Sanshoku'' (atawa ''Showa Sanke'')|昭和三色}} nyaéta koi hideung kalayan pola  beureum (''hi'' 緋) jeung bodas (''shiroji'' 白地). Koi ''Showa Sanke'' dipamékeun taun 1927, dina mangsa kakuasaan [[Kaisar Showa]]. {{fact}} Di Amérika, ngaranna mindeng di singkat jadi "Showa". {{fact}}jumlah ''shiroji'' dina ''Showa Sanke'' geus ngaronjat dina magsa modérn (''Kindai Showa'' 近代昭和), ti dieu hésé ngabédakeun tina ''Taisho Sanke''.{{fact}} Hurup ''kanji'', 三色, bisa dibaca salaku ''sanshoku'' atawa salaku ''sanke.''{{fact}}
* {{Nihongo|''Tanchō''|丹頂}} nyéta koi kalayan hiji pola beureum dina huluna.{{fact}} Bisa jadi ''Tancho Showa'', ''Tancho Sanke'', atawa ''Tancho Goshiki''.{{fact}} Ieu dingaranan pikeun [[bango mahkota beureum]] urang Jepang (''Grus japonensis''), nu ogé boga totol beureum dina sirahna.
* {{Nihongo|''Chagoi''|茶鯉}}, "kelir-téh", Kelir koi ieu bisa antara ti héjo zaitun sepa atawa coklat nepi ka tambaga atawa parunggu, kelir oran{{fact}}yeu nu leuwih sarta leuwih lembut.{{fact}} Kasohor kalayan lindeuk, kapribadian soméah sarta ukuranna nu badag, hal ieu dianggap sabagé tanda kauntungan di kalangan nu miara koi.{{fact}}
* {{Nihongo|''Asagi''|浅黄}} nyaéta koi kelir bulao caang dina tonggong tur biasana beureum dina beuteung, tapi ogé aya kalana konéng sepa atawa krim, ilaharna di handap gurat lateral sarta dina pipi.{{fact}} Ngaran Jepang hartina bulao kahéjoan sepa, siga kelir [[bawang daun]].{{fact}}
* {{Nihongo|''Utsurimono''|写り物}} nyaéta koi hideung kalayan pola bodas, beureum, atawa konéng, siga pola kuda [[zebra]].{{fact}} Wangun nu paling heubeul nyaéta wangun konéng, disebut {{Nihongo|"pola hideung jeung konéng"|黒黄斑|''Kuro ki madara''}} dina abad ka 19, tapi diganti ngaran jadi {{Nihongo|''Ki Utsuri''|黄写り}} ku [[Elizaburo Hoshino]] saurang patani koi awal abad ka 20.{{fact}} Vérsi beureum jeung bodas masing-masing disebut   {{Nihongo|''Hi Utsuri''|緋写り}} jeung {{Nihongo|''Shiro Utsuri''|白写り}}.{{fact}} Kecap ''utsuri'' artinta aya (tanda hideung ngingetkeun kana noda tinta).{{fact}} Sacara génétis, sarua jeung ''Showa'', tapi kakurang pigmén beureum (''Shiro Utsuri'') atawa pigmén bodas (''Hi Utsuri''/''Ki Utsuri'').{{fact}}
* {{Nihongo|''Bekko''|べっ甲}} nyaéta koi kulit bodas-, beureum-, atawa konéng kalawan pola hideung {{Nihongo|''sumi''|墨}}.{{fact}} Harti ngaran Jepangna "kuya batok", sarta ilahar ditulis sabagé べっ甲.{{fact}} Variétas bodas, beureum, jeung konéng masing-masing disebut {{Nihongo|''Shiro Bekko''|白}}, {{Nihongo|''Aka Bekko''|赤}} jeung {{Nihongo|''Ki Bekko''|黄}}.{{fact}} Ieu bisa pahili jeung ''Utsuri''.{{fact}}
* {{Nihongo|''Goshiki''|五色}} nyaéta koi beureum poék (modél''Kohaku'') corak ''hi''. Harti ngaran Jepangna "lima kelir".{{fact}} Sarupa jeung ''Asagi'', kalayan saeutik atawa tanpa ''hi'' di handapeun gurat lateral sarta corak ''Kohaku Hi'' dina sisit (lauk pola jaring sisitna).{{fact}} Kelir dasarna  biru langit antara ti ampir hideung nepi ka sepa. {{fact}}
* '{{Nihongo|''Shūsui''|秋翠}} hartina "héjo usum gugur"; ''Shūsui'' diciptakeun taun 1910 ku Yoshigoro Akiyama（[[:ja:秋山　吉五郎|秋山　吉五郎]], ku cara mijahkeun silang ''Asagi'' Jepang jeung lauk emas ''(miror carp)'' Jérman.{{Citation needed|date=April 2009}} Lauk henteu sisitan, kacuali sagurat sisit badag di bagén tonggong, manjang ti hulu nepi kana buntut.{{fact}} Jenis ''Shūsui'' paling ilahar sepa, [[biru-langit]]/kelir kulawu di luhur lateral sarta beureum atawa oranyeu (langka nu konéng caang) handapeun gurat lateral sarta dina pipi.{{fact}}
* {{Nihongo|''Kinginrin''|金銀鱗}} nyaéta koi kalawan kelir sisit métallik (ngagurilap kélir metalik nu mencar).{{fact}} Mun dihartikeun "sisit emas jeung pérak"; mindeng disingget  ''Ginrin''.{{fact}} Vérsi ''Ginrin''  ampir muncul di sakabéh  variétas koi sejénna, sarta maranéhna modis katingalina.{{fact}} Maranéhna ngagulrilap, sisitna ngagurilap kontras kalayan lemes, malah, kulit sarta sisit métalik katempo ogé dina variétas ''Ogon''.{{fact}} Kiwari, karakteristik ieu geus digabungkeun pikeun nyiptakeun variétas ''Ginrin Ogon'' nu anyar.{{fact}}
* {{Nihongo|''Kawarimono''|変わり物}} nyaéta koi "pola sagala-aya" istilah pikeun koi nu teu bisa diasupkeun kana salah sahiji kategori lianna.{{fact}} Ieu kategori pasanggiri, sarta loba variétas koi anyar  silih éléhkeun  dina kategori ieu.{{fact}} Dipikawanoh ogé {{Nihongo|''kawarigoi''|変わり鯉}}.{{Citation needed|date=April 2009}}
* {{Nihongo|''Ōgon''|黄金}} nyaéta koi métalik ngan sakelir (''hikarimono'' 光者).{{fact}} Kelir ilahar anu kapanggih nyaéta emas, platineum, sarta oranyeu.{{fact}} Spésimén nu krim pohara jarang.{{fact}}  ''Ogon'' dipasanggirikeun di kategori  ''Kawarimono'' sarta harti ngaran Jepangna "emas". {{fact}} Variétas geus diciptakeun ku Sawata Aoki taun 1946 tina lauk emas liar nu ditéwak taun 1921. <!-- Recently, the metallic-skinned ''Ogon'' is being crossed with ''ginrin''-scaled fish to create the'' ginrin Ogon'' with metallic skin and sparkling (metal flake) scales.-->
* {{Nihongo|''Kumonryū''|九紋竜}}' （sabenerna "salapan tato naga" nyaéta koi ''doitsu''-sisit hideung kalayan tanda bodas curling melengkung. Maranéhna katelah ngubah kelir saluyu jeung usum .{{Citation needed|date=April 2009}} ''Kumonryu ''dipasanggirikeun dina kategori ''Kawarimono''.{{fact}}
* {{Nihongo|''Ochiba''|落葉}} nyaéta koi bulao/kulawu caang kalayan pola kelir tambaga, parunggu, atawa konéng (corak-''Kohaku''), ngingetkeun kana daun dina musim gugur luhureun cai.{{fact}} Harti ngaran Jepangna "daun ragrag".{{fact}}
* {{Nihongo|''Koromo''|衣}} nyaéta koi  bodas kalayan pola corak-''Kohaku'' kalayan bulao atawa sisit hideung disisi dina corak ''hi'' .{{fact}} Variétas ieu mimiti muncul taun 1950an sabagé pijah silang antara ''Kohaku'' jeung ''Asagi''.{{Citation needed|date=April 2009}} Nu paling ilahar kapanggih  ''Koromo'' sabagé ''Ai Goromo'', nu kelirna siga ''Kohaku'', iwal masing-masing sisit belang beureum mibanda kelir bulao atawa hideung sisina. Nu kurang ilahar nyaéta  ''Budo-Goromo'', nu mibanda kelir leuwih poék  ''hi''  nu méré panampilan ranggeuyan buah anggur. {{fact}} Jarang pisan katempo ''Tsumi-Goromo'', nu sarimbag jeung ''Budo-Goromo'', tapi corak ''hi''  nyaéta sarupaning anggur ''burgundy'' poék nu muncul ampir deukeut jeung hideung.{{fact}}
* {{Nihongo|''Hikari-moyomono''|光模樣者}} nyaéta koi kalawan pola kelir dina dasar kelir métalik atawa dina dua kelir métalik.{{fact}}
* ''Kikokuryū'' (輝黒竜, secara harfiah "ngagurilap" atwa  "komodo hideung ngagurilap") nyaéta versi kulit métalik tina ''Kumonryu''.{{fact}}
* ''Kin-Kikokuryū'' (金輝黒竜, secara harfiah "komodo emas hideung ngagurilap" atawa "komodo hideung emas ngagurilap") nyaéta versi kulit métalik tina ''Kumonryu'' kalayan corak pola-''Kohaku'' ''hi''  dimekarkeun ku Seiki Igarashi kota Ojiya.{{fact}} Sahenteuna genep subvarieties génétik nu béda ti variétas umum nu katempo.{{fact}}
* ''Ghost koi'' ([[:ja:人面魚|人面魚]]、[[:ja:じんめんぎょ|じんめんぎょ]]), nyaéta campuran tina ''Ogon'' jeung [[Lauk Emas|lauk emas]] liar kalayan sisit metallic métalik, dianggap ku sabagéan teu kaasup ''nishikigoi''.{{fact}}
* [[Butterfly koi|''Butterfly koi'']] ([[:ja:鰭長錦鯉|鰭長錦鯉]]、[[:ja:ひれながにしきごい|ひれながにしきごい]]) nyaéta campuran koi  [[Lauk Emas|lauk emas]] [[Asia]] kalayan long cécépétna panjang ngagebay.{{fact}} Rupa-rupa kelir gumantung kana stok koi nu digunakeun pikeun mijahkeun silang.{{fact}} Ieu ogé dianggap ku sabagéan teu kaasup ''nishikigoi.'' {{fact}}
* {{Nihongo|''[[Doitsu-goi]]''|ドイツ鯉}} Asalna tina pijah silang sagala variétas nu béda jeung  "tapa sisit" lauk emas Jérman ( ilaharna, lauk ngan ukur kalayan sagurat sisit di sapanjang sisi cécépét tonggong ).{{fact}} Ditulis ogé sabagé  独逸鯉, aya opat jenis pola-pola ''Doitsu''.{{fact}} Jenis nu paling ilahar (disebut di luhur) mibanda sisit ngajajar mimiti ti bagéan hareup cécépét tonggong nepi ka tungtung cécépét tonggong (Di sapanjang kadua sisi cécépét).{{fact}} Jenis kadua miboga sisit ngajajar nu dimimitian di mana hulu panggih jeung taktak sarta sumebar ka sakuliah awak lauk (sapanjang kadua sisi).{{fact}} Jenis katilu sarua jeung nu kadua, kalayan ditambah hiji gurat sisit (mindeng rada badag) sapanjang gurat lateral  (sapanjang sisi) lauk, disebut ogé "koi eunteung".{{fact}} Jenis nu kaopat (pohara langka) disebut sabagé "koi baju beusi" sarta sakabéhna (atawa ampir) ditutupan ku sisit nu kacida gedéna anu nyarupaan pelat baju beusi. {{fact}}Disebut ogé ''Kagami-goi'' (鏡鯉、カガミゴイ), atawa lauk emas eunteung (ミラーカープ).{{fact}}

==Bédana jeung koki==
[[File:Koi head closeup.jpg|thumb|right|Koi boga nu nonjol [[barbels]] dina biwir nu teu katémbong dina lauk emas.]]

[[Koki (lauk)|Koki]] nu dimekarkeun di [[China]] leuwih ti sarébu taun kaliwat tina bibit pinilih lauk emas Prussian pikeun [[mutasi]] kelir. {{fact}}Ku alpukahna [[Dinasti Song]] (960–1279), kelir konéng, oranyeu, bodas, sarta beureum-jeung-bodas geus dimekarkeun.{{fact}} [[Koki (lauk)|Koki]] (''Carassius auratus'') jeung [[Prussian carp]] (''ssius gibelio'') ayeuna dianggap béda spésiés .{{fact}} [[Koki (lauk)|Koki]] nu diwanohkeun ka Jepang dina abad ka 16  sarta ka [[Éropa]] dina abad ka 17.<ref name="bristol"/> Koi, sanajan, anu dimekarkeun tina [[Lauk Emas|lauk emas]] di Jepang taun 1820an.{{fact}} Koi nyaéta [[Lauk Emas|lauk emas]] nu dilindeukkeun (''Cyprinus carpio'') that nu dipilih atau dipisahkeun pikeun kelir; maranéhna lain spésiés anu béda, tapi subspésiés, sarta baris  balik deui kana kelir aslina dina sababaraha generasi lamun diantepkeun bébas baranahan.{{fact}}

Ilaharna, koki condong leuwih leutik batan koi, sarta mobanda rupa-rupa wangun awak sarta konfigurasi cécépét jeung buntut.{{fact}} Variétas koi condong mibanda wangun awak nu ilahar, tapi mibanda variasi kelir sarta pola kelir.{{fact}} Maranéhna ogé mibanda  [[barbels]] nu nonjol dina biwir. {{fact}}Sababaraha variétas koki, saperti [[common goldfish|koki ilahar]], [[comet goldfish|koki komét]], jeung ''[[shubunkin]],'' mibanda wangun awak sarta kelir nu mirip jeung koi, sarta baris hésé ngabédakeun koi mangsa can sawawa sarta.{{fact}} Ti mimiti [[Koki (lauk)|koki]] jeung koi anu dimekarkeun ti spésiés lauk emas nu béda, sarta maranéhna bisa silih pijah (kawin), turunan maranéhanana steril.<ref>{{cite web|title=The difference between koi and goldfish|url=http://www.livingthecountrylife.com/animals/difference-between-koi-and-goldfish/page/0/1|website=Living the Country Life|accessdate=8 November 2016}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191118145003/http://www.livingthecountrylife.com/animals/difference-between-koi-and-goldfish |date=18 November 2019 }}</ref><ref name="Aquatic-oasis ">{{Cite web |url=http://www.aquatic-oasis.com/articles.htm |title=Aquatic-oasis articles |publisher=Aquatic-oasis |accessdate=2 February 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100622235948/http://www.aquatic-oasis.com/articles.htm |archivedate=22 June 2010 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100622235948/http://www.aquatic-oasis.com/articles.htm |date=22 June 2010 }}</ref>

==Kaséhatan, ngropéa, sarta umur panjang==
[[File:Yuyuan Garden.jpg|thumb|left|upright|Koi di [[Yu Garden]], [[Shanghai]]]]
[[Lauk Emas|Lauk emas]] nyaéta lauk nu kuat, sarta koi neruskeun ngaropéa kakuatan.{{fact}} Koi nyaéta lauk cai tiis, bisa hirup dina suhu antara 15-25&nbsp;°C (59-77&nbsp;°F), tapi ulah lila teuing, tiis, suhu usum tiis; sistim kakebalan awak maranéhna kacida lemah di handapeun suhu 10&nbsp;°C. {{fact}}Balong koi biasana jerona saméter atawa leuwih nu baris haneut mangsa usum panas, di mana di daérah nu mibanda usum tiris nu leuwih, balong ilaharna mibanda minimal jerona {{convert|1.5|m|ft|frac=2|abbr=on}}.{{fact}} Konstruksi balong koi geus dimekarkeun ku paternak koi pikeun ngaronjatkeun kualitas koi pikeun pasanggiri. {{fact}}

Kelir-kelir koi nu caang jadi sasaran dahareun prédators; ''Kohaku'' nu mibanda kulit bodas marupakeun sasaran kadaharan pédator di balong nu héjo poék.{{fact}} [[Kuntul]], [[cangkakak]], [[séro]], [[rakun]], [[ucing]], [[ajag]], [[Badger (animal)|badger]]s, jeung [[landak]] maranéhna kabéh sanggup méakeun lauk di balong.{{fact}} Balong nu kontruksina alus boga aréa nu jero supaya ''herons'' teu bisa ancrub ka balong, beungeut cai nu cukup luhur ti balong supaya sato mamalia teu bisa asup ka balong, sarta tatangkalan nu ngarumpuyuk ngahalangan panénjo sakur nu ngaliwat.{{fact}} Mun perlu masang ram kawat di luhureun balong.{{fact}} Balong hias biasanga aya kompa jeung sistim filter balong supaya cai tetep hérang jeung beresih.{{fact}}

Koi nyaéta lauk [[omnivora]], jadi ngadahar rupa-rupa dahareum, kaasup kacang polong, saladah jeung samangka.{{fact}} Parab koi  dirancang heteu ngan saukur pikeun gizi saimbang, tapi ngambang nepi ka bisa ngadorong maranéhna pikeun ngojay ka luhur beungeut cai.{{fact}} Mangsa maranéhna keur dahar, koi bisa dipariksa pikeun parasit sarta borok.{{fact}} Alami, koi barangdahar di handap kalayan adaptasi wangun sungut pikeun hal éta.{{fact}} Sababaraha koi mibanda kacenderungan pikeun barangdahar lolobana ti handap, jadi produsén parab nyieun parab campuran ngerelep jeung kombinasi ngambang.{{fact}} Koi apaleun ka jelema nu sok maraban maranéhna sarta ngumpul deukeut maranéhna.{{fact}} Maranéhna bisa dilatih pikeun nyapluk parab tina leungeun jelema.{{fact}} Dina usum tiis, sistem pancernaan maranéhna lalaunan baris eureun, sarta maranéhna dahar saeutik pisan. {{fact}}Maraban teu disarankeun mangsa suhu turun di handapeun  {{convert|10|°C|°F|abbr=on}}.<ref>{{cite web | url=http://www.lagunakoi.com/Koi-Feeding-Guide-Library-sc-334.html | title=Koi Feeding Guide | work=lagunakoi.com | accessdate=2 October 2013 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210127230658/http://www.lagunakoi.com/Koi-Feeding-Guide-Library-sc-334.html |date=27 January 2021 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.mitchkoi.co.uk/koikeepingtips/best-temperature-feed-koi-fish/ | title=Temperatures to feed koi fish | work=mitchkoi.co.uk | accessdate=1 April 2014 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140413154722/http://www.mitchkoi.co.uk/koikeepingtips/best-temperature-feed-koi-fish/ |date=13 April 2014 }}</ref>  Nafsu dahar maranéhna balik deui dina mangsa cai jadi haneut dina usum semi.{{fact}}

Koi geus dilaporkeun ngahontal umur 100–200 taun.<ref name="HuntingfordJobling2012">{{cite book
|author1=Felicity Huntingford
|author2=Malcolm Jobling
|author3=Sunil Kadri
|title=Aquaculture and Behavior
|url=https://books.google.com/books?id=x9pnZqx7788C&pg=PA12
|date=2012
|publisher=John Wiley & Sons
|isbn=978-1-4051-3089-9
|pages=12–
|quote=... and there are reports of fish that have achieved ages of 100–200 years (Purdom 1993; Billard 1999).}}</ref>  Hiji koi  ''scarlet'' nu dingarangan "Hanako" dipibanda ku sababaraha individu , nu panungtungan  nyaéta  Dr. Komei Koshihara. {{fact}}Bulan Juli 1974, hiji atikan ngeunaan panalungtikan umur lauk, salah sahiji  koi dilaporkeun yén Hanako umurna nepi ka 225 taun.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2007/apr/12/animalwelfare.world |title=The Guardian |publisher=The Guardian |date= 12 April 2007|accessdate=11 April 2009 | location=London | first=Laura | last=Barton}}</ref> Sacara otoritatif umur anu ditarima pikeun spésiés kurang ti 50 taun.<ref>{{cite book | title=Animal Records | publisher=Sterling Publishing Company | author=Carwardine, Mark | authorlink=Mark Carwardine | year=2008 | pages=201 | isbn=9781402756238}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Cyprinus_carpio|title=AnAge entry for Cyprinus carpio|work=genomics.senescence.inf}}</ref>

==Panyakit==
Koi pohara kuat.{{fact}} Kalayan mulasara nu bener, Maranéhna bisa nyingkahan parasit nu mangaruhan spesiés lauk tropis nu leuwih sénsitif, saperti inféksi ''[[Trichodina]], [[Epistylis]]'', sarta ''[[Ichthyophthirius multifiliis]]''.{{fact}} Dua kamelang nu pohara di antara paternak koi nyaéta  [[koi herpes virus|''koi herpes virus'']] (KHV) jeung [[rhabdovirus|''rhabdovirus'']] carpio, nu ngabalukarkeun [[spring viraemia of carp|''spring viraemia of carp'']] (SVC).{{fact}} Euweuh tatamba nu alus pikeun panyakit.{{fact}} Sababaraha paternakan koi di [[Israél]] ngagunakeun vaksin KV3, dimekarkeun ku Prof. M. Kotler ti [[Hebrew University of Jerusalem|''Hebrew University of'' ''Jerusalem'']] sarta diproduksi ku Kovax, pikeun ngaimunisasi lauk ngalawan KHV.{{fact}} Kiwari [[Israél|Israel]] nyaé hiji-hijina negara di dunya nu ngavaksinasi koi ngalawan KHV.{{fact}} Vaksin kasebut disuntikkeun ka lauk mangsa umurna kurang ti sataun, sarta kudu ngagunakeun cahaya [[ultraviolet]].{{fact}} Vaksin ieu mibanda tingkat kaberhasilan 90% <ref>[http://www.kovax.co.il/products/kv3-vaccine-against-khv/ "KV3 Vaccine against KHV"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170629202233/http://www.kovax.co.il/products/kv3-vaccine-against-khv/ |date=2017-06-29 }}. KoVax Ltd. – Specializes in Aqua culture vaccines development and Manufacturing.</ref>. Mun diimunisasi,  lauk teu bisa nyerah ka pasangan KHV sarta koi nu teu diimunisasi bisa nyebarkeun KHV ka lauk séjén di balong.<ref>Reynolds, Paula (October 2011) [http://www.mitchkoi.co.uk/media/In-Focus-KHV.pdf ISRAELI KOI ...and the battle against KHV] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140323045303/http://www.mitchkoi.co.uk/media/In-Focus-KHV.pdf |date=2014-03-23 }}. mitchkoi.co.uk</ref> Ngan saukur pangukuran [[biosecurity|''biosecurity'']] nu gancang ngadetéksi, [[Isolation (health care)|''isolation'']], jeung [[disinfection|''disinfection'']] téngki jeung pakakas bisa nungkulan sumebarna panyakit  sarta ngabatas nguranganna stok lauk.{{fact}} Dina taun 2002, usum semi ''viraemia'' nyerang paternakan koi di [[Kernersville, North Carolina|''Kernersville,'' ''Carolina Kalér'']]'','' sarta merlukeun depopulasi lengkep ti balong sarta periode karantina nu lila.{{fact}} Pikeun samentara mangsa éta, sababaraha paternak koi  di ''neighboring'' eureun ngimpor lauk lantaran sieun lauk stokna keuna inféksi.<ref>[https://web.archive.org/web/20131004225841/http://www.sfbakc.org/Articles/SVC_Impact.htm Spring Viremia of Carp]. Impact Worksheet•17 July 2002</ref><ref>[http://koisale.com/inprogress2/ourkoi.php "Blackwater Creek Koi Farms"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150321072753/http://www.koisale.com/inprogress2/ourkoi.php |date=2015-03-21 }}. ''koisale.com''.</ref>

==Ngabaranahkeun==
[[File:Koi4.jpg|thumb|right|Koi di luar rohangan [[balong koi]]]]

<big>Milih Bibit</big>

Koi dipilih sabagé bibit mun bener-bener umurna geus cukup pikeun dipijahkeun. Umur koi nu siap pikeun dipijahkeun kurang leuwih dua taun. Idéalna koi bikang kudu geus ngendog di jero beuteung lilana 6 nepi ka 9 bulan. Sajaba ti éta bibit bikang kudu boga wangun awak nu alus, ku sabab bikang baris mibanda peran nu pangpentingna pikeun bentuk awak anak koi. Bibit bikang ogé idéalna mibanda ukuran badag, kira-kira 75&nbsp;cm. Bibit jalu kudu mibanda kualitas kulit jeung kelir nu alus. Ukuranana bibit jalu bisa leuwih leutik batan nu bikang. Rasio jalu jeung nu bikang nyaéta 1 jalu bikang 2-3. Jumlah endog koi kira-kira 100.000 per kilogram beurat awakna. Nalika Koi bikang mimiti asak endog di jero rongga beuteungna baris kaciri mimiti ngabareuhan sarta ngeusian sabudeureun beuteung, lamun dipencét lalaunan baris kaluar endogna. Dina bibit jalu lamun dipecét beuteungna baris kaluar cairan kelir bodas.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

<big>Prosés Mijahkeun</big>

Koi baris ngendog nalika cai dina kondisi haneut, suhu 20C.{{fact}} Koi bikang baris nyimpen endog-endog maranéhanana dina jukut nu kakeueum dina balong atawa tuwuhan gulma saperti écéng gondok atwa substrat jieunan.{{fact}} Lamu euweuh gulma atawa jukut anu kakeueum dina balong, maka perelu tambahan média tambahan dina balong, substrat nu dijieun tina tali rapia atawa injuk.{{fact}} Tambahan média ieu baris ngajurung koi pikeun ngaluarkeun endona.{{fact}} Biasana mangsa nu alus pikeun nambah média ieu saminggu saacan koi endogan.{{fact}} Koi bikan baris nyiapkeun diri pikeun ngendog dina média sedengkeun koi jalu baris nuturkeun jeung nutupan koi bikang pikeun ngabuahan endog nu dikaluarkeun.{{fact}} Koi bikang kadang-kadang baris cicing sarta ngaberesihkeun sisi balong pikeun ngaberesihan kawasan di mana manéhna bisa nyimpen endogna.{{fact}} Salila mangsa mijah usahakeun suapaya situasi lingkungan tenang sarta hadéna mah tinggalkeun nalika lauk-lauk dina mangsa prosés mijahkeun.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

Ogé pastikeun euweuh objék nu bahaya sarta seukeut di balong kayaning pot kembang batu-batu supaya teu ngareheutkeun lauk koi dina mangsa mijah. {{fact}}Nyadiakeun pakakas kayaning cai muncrat jeung nyurug baris mantuan ngarangsang  lauk koi ngaluarkeun endog.{{fact}} Lauk bikang baris ngojay ngaliwatan substrat pamijahan anu dituturkeun ku lauk jalu, anu bakal salawasna nuturkeun dina jarak nu pohara deukeut.{{fact}} Sanggeus sababaraha lilana, lauk bikang baris neundeun endog kana substrat sarta lauk jalu baris ngabuahan.{{fact}} Endog kudu dibuahan dina mangsa 20 detik ti mimiti disimpen dina média, jadi lauk jalu kudu deukeut pisan tur siap nalika endog dikaluarkeun.{{fact}} Sanggeus maranéhna nyimpen endog, bikangna baris ngagantung sirah ka handap, jeung lauk séjénna bakal kurang samangat.{{fact}} Koi kudu geuwat dikaluarkeun tina balong pamijahan sabab baris ngadahar endog anu dikaluarkeun.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

<big>Mangsa Inkubasi jeung Megar</big>

Sanggeus prosés mijah geus bérés, induk dipisahkeun tina endog-endog, endog dina mangsa inkubasi pikeun nungguan megar.{{fact}} Endog-endog anu geus dibuahan bakal megar dina mangsa 4-5 poé.{{fact}} Buarayak koi sacara naluri bakal néangan panyalindungan sarta nyumput.{{fact}} Dina mangsa mimiti megar buarayak koi baris ngahakan tina cadangan dahareun nu ana dina endog terus urang bisa nyadiakeun endog kulub kokonéngna minangka bahan pangan mimiti.{{fact}} Di sagigireun éta bisa ogé béré jentik hurang atawa cacing sutra. Cacing sutra nyaéta kadaharan nu alus tur mibanda niléy nu luhur pikeun burayak koi.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

Sanggeus saminggu burayak koi bisa diparaban pélét wangun pasta atanapi bubuk tina ukuran pélét badag.{{fact}} Salian diparaban dahareun kalawan kaperluan gizi nu luhur dipigawé meresihan balong tina kokotor, buraya koi nu paéh sarta amonia ku cara ngaganti cai sabagéan kalayan rutin.{{fact}} Sanggeus 3 nepi ka 4 minggu burayak-burayak koi baris tumuwuh nepi ka panjangna kira-kira 5–10&nbsp;mm sarta mimiti merlukeun tempat nu leuwih lega.{{fact}} Biasana burayak koi dina umur sakieu baris dipelak dina balong leutak atawa bak nu ukuranana badag.{{fact}} Balong leutak nagrupakeun tempat nu hadé pikeun tumuwuhna burayak, ku sabab loba pisan dahareun alam dina leutak balong.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

<big>Misahkeun</big>

Sanggeus diropéa di balong leutak, bak atanapi akurium salila kira-kira tilu minggu, burayak koi dimimitian prosés misahkeun sarta seléksi munggaran, burayak nu ukuranna gedé dipisahkeun jeung nu ukuranana leutik.{{fact}} Ieu maksudna supaya burayak nu ukuran leutik teu éléh saingan parebut dahareun. ku sabab kualitas koi alus sok aya anu tumuwuh gancang pisan.{{fact}} Koi ukuran jumbo biasana leuwih agrésif dina ngahakan dahareun.{{fact}} Kalayan ukuran burayak koi nu saimbang dina sabalong, tiap burayak diperkirakeun tumuwuh optimal.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

Sanggeus koi ukuranna badag tur gampang niténan kelir jeung polana, dimimitian rupa-rupa pinilih nyéta milihan kelir, wangun, sarta pola kelir. {{fact}}Burayak nu ukuranna tina 2 nepi ka 5&nbsp;cm dilakukeun seléksi kelir.{{fact}} Buraya koi nu diprédiksi boga kelir alus baris dipilih sedengkeun burayak nu kelirna kurang alus baris disortir.{{fact}} Hasil pinilih ieu ditumpurkeun minangka bahan parab lauk séjénna atawa tatanén atawa dipiara minangka lauk dahareun.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

Dina umur 45 poé burayak koi ngahontal ukuran tina 7–8&nbsp;cm dilakukeun seléksi pola kelir.{{fact}} Dina umur ieu pola kelir téh gampang pikeun nempo tur dipilih.{{fact}} Dina umur 70 poé ka 90 poé burayak koi geus ngahontal kira-kira 10&nbsp;cm, kelir jeung pola beuki jelas yén prosés milihan jadi leuwih gampang.{{fact}} Dina mangsa ieu koi bisa digolongkeun kana kategori kelas A, kelas B jeung saterusna.{{fact}} Burayak koi kalawan kualitas poténsi pikeun jadi super diparaban husus nu kualitasna luhur dikombinasikeun jeung parab pikeun ngaronjatkeun kelir.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

Tina rébuan burayak nu megar ti endog koi nu alus ngan ukur sababaraha puluh baé anu baris boga poténsi pikeun jadi kelas super, nepi ka harga kualitas koi super mahal pisan.[http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170529004936/http://centralkoi.com/koi-care/memijahkan-dan-melakukan-seleksi-koi.html |date=2017-05-29 }}

==Di alam liar==
[[File:Koi Feeding in Mt Qingxiu Nanning Close.JPG|right|thumb|Rupa-rupa kelir koi keur diparaban di balong di pagunungan Qingxiu, [[Nanning, China]]]]

Koi teu dihaja atawa dihaja leupas ka alam liar di satiap banua kacuali  [[Antarctica|Antartika]].{{fact}} Maranéhna baris gancang balik deui kana kelr alami [[Lauk Emas|lauk emas]] dina sababaraha generasi.{{fact}} Di sababaraha daérahah, maranéhna dianggap sabagé ''[[invasive species]]'' sarta [[Pest (organism)|''pests'']]. Di nagara bagén Queensland di Australia, maranéhanna dianggap lauk  nu bahaya.<ref>[http://www.daff.qld.gov.au/fisheries/pest-fish/noxious-fish/carp "Carp"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150328082433/https://www.daff.qld.gov.au/fisheries/pest-fish/noxious-fish/carp |date=2015-03-28 }}. ''daff.qld.gov.au''.</ref>

Koi pohara ngingetkeun [[turbidity|''turbidity'']] cai sabab maranéhna tuluy ngaduk-ngaduk ''substrat''.{{fact}} Hal ieu ngabalukarkeun saluran saluran cai teu ngalir, ngurangan tutuwuhan cai, sarta bisa ngabalukarkeun cai teu cocog pikeun ngojay atawa nginum.{{fact}} Di sababaraha nagara, koi geus ngabalukarkeun jadi loba ruksakna jalan cai nu ngaluarkeun dui badag sarta usaha geus dicobaan pikeun ngabasmi maranéhna, sabagéan gedé teu hasil.<ref>[http://nas.er.usgs.gov/queries/factsheet.asp?speciesID=4 "Common Carp (''Cyprinus carpio'') – FactSheet"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090510183452/http://nas.er.usgs.gov/queries/FactSheet.asp?speciesID=4 |date=2009-05-10 }}. ''usgs.gov''.</ref>

==Référénsi==
{{Reflist|30em}}

==Bacaeun salajengna==
* {{Cite book
 | author = George C. Blasiola
 | title = Koi: everything about selection, care, nutrition, diseases, breeding, pond design and maintenance, and popular aquatic plants
 | location= [[Hauppauge, New York]] | publisher=[[Barron's Educational Series]]
 | year = 1995
 | isbn = 0-8120-3568-2}}
* {{Cite book
 | author = David Twigg
 | title = How to Keep Koi
 | location= New York | publisher=[[Howell Book House]]
 | year = 2001
 | isbn = 0-7645-6242-8}}
{{Wiktionary}}
{{Commons category}}

==Tumbu kaluar==
* [http://www.cosmosmagazine.com/node/100 Feature article on treating sick fish, especially koi, "Surgery to Scale," ''Cosmos Magazine'']
* [https://www.niwa.co.nz/our-science/freshwater/tools/fishatlas/species/koi_carp Koi in the NIWA Atlas]

{{authority control}}

[[Kategori:Lauk Hias]]
[[Kategori:Fish of Japan]]
[[Kategori:Articles containing video clips]]
[[Kategori:Cyprinidae]]
[[Kategori:Artikel Wiki Sabanda II]]
[[Kategori:Lauk darat]]