Kasultanan Pajang

Ti Wikipédia Sunda, énsiklopédi bébas

Kasultanan Pajang nyaéta hiji kasultanan anu pusatna aya di Jawa Tengah minangka neruskeun Kasultanan Demak. Kompléks karaton dina mangsa ieu ngan ukur wujud wates pondasina anu aya di wates Désa Pajang - Surakarta jeung Désa Makamhaji, Kartasura, Sukoharjo.[1]

Waktu mimiti[édit | édit sumber]

Ngaran wilayah Pajang geus dipikawanoh ti jaman Karajaan Majapahit anu jujuluk tanah mahkota dina abad ka opat welas.[2] Nurutkeun Nagarakretagama nu kaserat dina taun 1365, harita téh adina Hayam Wuruk (raja Majapahit harita) nu ngaran aslina Dyah Nertaja ngajabat patih Pajang, bergelar Bhatara i Pajang, atawa disingget Bhre Pajang. Dyah Nertaja nyaéta ibu Wikramawardhana (Bhre Mataram), raja Majapahit saterusna.

Dumasar kana naskah babad, yén nagara Pengging téh disebut cikal bakal Pajang. Disebutkeun yén Pengging nyaéta karajaan kuno anu pernah dipingpin ku Prabu Anglingdriya, musuh bebuyutan Prabu Baka, raja Prambanan. Ieu carita dituluykeun ku dongéng ngadegna Candi Prambanan.

Nalika Majapahit dipingpin ku Brawijaya (raja pamungkas numutkeun naskah babad), éta ngaran Pengging muncul deui. Kacaritakeun putri Brawijaya, Ratna Ayu Pembayun, diculik ku Ménak Daliputih, raja Blambangan, putra Ménak Jingga. Hiji pahlawan anu ngaranna Jaka Sengara muncul anu junun ngarebut putri sarta maéhan parebut dirina.

Kusabab jasana, Jaka Sengara diangkat ku Brawijaya jadi patih Pengging sarta ditikah ku Ratna Ayu Pembayun. Jaka Sengara tuluy bergelar Adipati Andayaningrat.

Pangwangunan[édit | édit sumber]

Dina awal ngadegna taun 1568, wewengkon Pajang anu aya patalina jeung ayana Demak dina mangsa harita, ngan ngawengku sabagéan Jawa Tengah. Hal ieu sababna nagara-nagara Jawa Wétan loba anu geus leupas diri ti saprak pupusna Sultan Trenggana.

Taun 1568 Adiwijaya jeung para patih Jawa Wétan dihijikeun deui di Kadatuan Giri ku Sunan Prapen. Dina kasempetan éta, para patih sepakat pikeun mikawanoh kadaulatan Pajang di tanah Jawa Wétan. Minangka tanda ikatan pulitik, Panji Wiryakrama ti Surabaya (pingpinan patih Jawa Wétan) nikah ka putri Adiwijaya.

Nagara anu sejen, nyaéta Madura, ogé berhasil ditaklukkeun ku Pajang. Pamingpinna, Radén Pratanu alias Panembahan Lemah Dhuwur, ogé diangkat jadi minantu Adiwijaya.

Kamunduran[édit | édit sumber]

Kakuasaan Pangeran Benawa atas Pajang lekasan dina taun 1587. Teu aya putra mahkota anu ngagantikeunana, ku kituna Pajang dijadikeun nagara vasal Mataram. Waktu harita ku Senopati Mataram, kakawasaan Pajang geus dipasrahkeun ka hiji pangéran ngora ti Mataram nu ngaranna Pangéran Gagak Baning atawa adi Sutawijaya, ku cara diangkat jadi bupati di wilayah eta.[3]

Sanggeus Gagak Baning réngsé maréntah Karajaan Pajang dina taun 1591, kakawasaanana diganti ku putra Pangéran Benawa, incu Almarhum Sultan Adiwijaya salaku vasal (wilayah asosiasi) Mataram. Sanggeus Senopati Mataram pupus dina taun 1601 sarta dina mangsa pamarentahan panerusna, Panembahan Seda-Ing Krapyak (1601-1613), Pangeran Benawa II marentah Pajang tanpa kasusah pisan sanajan umurna ngora.[3]

Ti taun 1617 nepi ka 1618 aya pemberontakan gedé di Pajang ngalawan pamaréntahan Sultan Agung. Pemberontakan ieu dibantuan ku sakelompok jalma anu teu puas di Mataram. Penindasan pasukan Mataram ngalawan gerakan pemberontakan di wewengkon Pajang ieu dibarengan ku karuksakan badag, sarta warga désa lokal diangkut paksa pikeun mantuan dina pangwangunan dayeuh karajaan anyar. Sanggeus musibah, sésa-sésa wewengkon Pajang sabagian gedé abad ka tujuh welas jadi lemah kana pangwangunan ékonomi jeung pulitik, nepi ka incu Sultan Agung, Mangkurat II, kapaksa ninggalkeun tanah pusakana, Mataram. Anjeunna lajeng maréntahkeun ngawangun karaton karajaan anyar, Kartasura, di Pajang[4]

Dina taun 1618 raja pamungkas ti kulawarga karajaan Pajang, sanggeus eleh dina perang ngalawan Mataram, ngungsi ka Giri jeung Surabaya. Dina mangsa kakawasaan, kulawarga karajaan Pajang masih kénéh boga hubungan alus jeung kulawarga karajaan di Jawa Wétan. Dina dékade katilu abad ka tujuh belas, résistansi kana ékspansi Sultan Agung museur di sapanjang basisir kalér Jawa.[5]

Daptar Sultan Pajang[édit | édit sumber]

  1. Jaka Tingkir atau Adiwijaya (1568-1583)
  2. Arya Pangiri atau Awantipura (1583-1586)
  3. Pangeran Benawa atau Prabuwijaya (1586-1587)

Perpindahan kakawasaan ka Mataram (1587)

  1. Pangeran Gagak Baning (1587-1591), adik dari Panembahan Senapati
  2. Pangeran Sidawini (1591-1617)

Rujukan[édit | édit sumber]

  1. "Sumber Sejarah Kerajaan Pajang; Raja-raja, Runtuhnya, dan Peninggalan-peninggalan". VOI - Waktunya Merevolusi Pemberitaan (dalam Indonesian). Diakses tanggal 2021-11-30. 
  2. de Graaf 2019, p. 351.
  3. a b de Graaf 2019, p. 374.
  4. de Graaf 2019, p. 375.
  5. de Graaf 2019, p. 357.

Daptar pustaka[édit | édit sumber]

  • Any, Andjar (1980). Raden Ngabehi Ronggowarsito, Apa yang Terjadi. Semarang: Aneka Ilmu. 
  • Any, Andjar (1979). Rahasia Ramalan Jayabaya, Ranggawarsita & Sabdopalon. Semarang: Aneka Ilmu. 
  • Prawirayuda, Prawirayuda; Sastradiwirya, Sastradiwirya (1989). Babad Majapahit dan Para Wali Jilid 3. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Proyek Penerbitan Buku Sastra Indonesia dan Daerah. 
  • Olthof, W. L. (2007). Babad Tanah Jawi, Mulai dari Nabi Adam Sampai Tahun 1647. Yogyakarta: Narasi. ISBN 9789791681629. 
  • de Graff, H.J.; Pigeaud, TH. G. TH. (2019). Kerajaan Islam Pertama di Jawa: Tinjauan Sejarah Politik Abad XV dan XVI, cetakan V edisi revisi. Yogyakarta: MataBangsa. ISBN 9789799471239. 
  • hayati, Chusnul (2000). Peranan Ratu Kalinyamat di jepara pada Abad XVI (PDF). Jakarta: Proyek Peningkatan Kesadaran Sejarah Nasional Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen Pendidikan Nasional. 
  • Moedjianto, G. (1987). Konsep Kekuasaan Jawa: Penerapannya oleh Raja-raja Mataram. Yogyakarta: Kanisius. ISBN 9780230546868. 
  • Purwadi, Purwadi (2007). Sejarah Raja-Raja Jawa. Yogyakarta: Media Ilmu. 
  • Ricklefs, M.C. (2008). A History of Modern Indonesia since c. 1200. New York: Palgrave MacMillan. ISBN 9780230546868. 
  • Muljana, Slamet (1979). Nagarakretagama dan Tafsir Sejarahnya. Jakarta: Bhratara.