Témbongkeun sumber pikeun Pasantrén

[[File:Pesantren Tebuireng, Jombang.jpg|thumb|Pasantren Tebuireng di Jombang]]
'''Pasantrén''' ([[Aksara Sunda baku|aksara Sunda]]: ᮕᮞᮔ᮪ᮒᮢᮦᮔ᮪; {{Lang-id|'pesantren'}}) atawa sok disebut ogé '''pondok pasantrén''' nyaéta sakola [[Islam]] nu maké [[kobong]] anu aya di [[Indonésia]]. Pasantrén téh mangrupa lembaga atikan nu dianggap pangheulana aya saméméh patingpucunghulna sakola-sakola formal jiga ayeuna. Tujuan pangatikan di jero pasantrén nyaéta pikeun neleban pangaweruh ngeunaan [[Al-Qur’an]] jeung [[Sunnah Rosul]], ku jalan diajar [[basa Arab]] jeung aturan-aturan tata basa-basa [[Arab]]. Nu dialajar di pasantrén (nu disebut [[santri]]) dialajar di ieu sakola, sakalian hirup sapopoé di [[kobong]] anu geus disadiakeun ku pasantrén. Institusi anu sarupa jeung pasantrén ogé aya di nagara-nagara lian; misalna di [[Malaysia]] jeung [[Thailand]] anu disebut sekolah pondok, ogé di [[India]] jeung [[Pakistan]] anu disebut ''madrasa Islamia''.<ref>Zamakhsyari Dhofier, Tradisi Pesantren Studi tentang Pandangan Hidup Kyai, LP3S, Jakarta, 1983, hlm.18.</ref> Pasantrén numutkeun kana définisi dasarna mah mangrupa tempat diajarna para santri, sedengkeun harti pondok nyaéta [[imah]] atawa tempat dumuk basajan dijieun tina [[awi]]. Di sagigireun éta, kecap ''pondok'' meureun asalna tina {{Lang-ar|فندقا}} nu hartina kobong atawa hotél. Di [[Sunda]], [[Jawa]] jeung [[Pulo Madura|Madura]] umumna dipaké istilah pondok jeung pasantrén, ari di [[Acéh]] mah dipikawanoh ku Istilah ''dayah'' atawa ''rangkang'' atawa ogé ''menuasa'', mun di [[Urang Minang|Minangkabau]] mah disebutna surau.<ref>Nurcholis Madjid, Bilik-Bilik Pesantren Sebuah Potret Perjalanan, (Jakarta: Paramadina, 1997), hal. 5</ref> Pesantrén ogé bisa dipicangkem minangka lembaga atikan jeung pangajaran agama Islam, nu ilaharna mah ku cara nonklasikal, nu mana saurang [[ajengan]] ngajarkeun élmu agama Islam ka para santri dumasar kitab-kitab nu ditulis dina [[basa Arab]] ku para Ulama Abad pertengahan, jeung para santrina ilaharna dumuk di kobong éta pasantrén.<ref>Sudjono Prasodjo, Profil Pesantren, (Jakarta: LP3S, 1982), hlm. 6.</ref>

== Sajarah Umum ==
Umumna hiji pasantrén ditaratas ku ayana saurang [[ajengan]] di hiji patempatan, tuluy datang santri anu rék dialajar agama ka anjeunna.<ref>{{Cite news|url=http://www.mohlimo.com/sejarah-pengertian-pondok-pesantren/|title=Sejarah Pengertian Pondok Pesantren – Islam, Al Quran, Info {{!}} MohLimo|date=2016-01-11|newspaper=MohLimo.com|language=en-US|access-date=2017-10-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171028055401/http://www.mohlimo.com/sejarah-pengertian-pondok-pesantren/ |date=2017-10-28 }}</ref> Sabada beuki poé beuki réa santri anu daratang, jorojoy gagasan pikeun ngadegkeun pondok atawa kobong di gigireun imah éta ajengan. Jaman baheula mah ajengan teu ngarencanakeun kumaha ngawangun éta pondokna, ngan anu kapikiran sotéh ngan saukur kumaha ngajarkeun élmu agama sangkan bisa dicangking jeung dipikaharti ku para santri. Harita mah ajengan téh can neundeun perhatian kana patempatan anu dicicingan ku para santri, anu umumna leutik pisan jeung basajan. Maranéhna nempatan hiji gedong atawa imah leutik nu diwangun ku sorangan di sabudeureun imah ajengan. Beuki réa éta jumlah santri, beuki nambahan ogé éta [[kobong]] anu diwangun téh. Para santri tuluy mopilérkeun éta ayana pasantrén téh, nu antukna jadi kawentar ka mana-mana,contona baé siga pondok-pondok anu muncul di jaman [[Walisongo]].<ref>Wahab, Rochidin. ''Sejarah Pendidikan Islam di Indonesia'' (Bandung: Alfabeta, CV, 2004) hal. 153,154</ref>

Pondok Pasantrén di Indonésia mibanda peran anu pohara badagna, boh pikeun kamajuan Islam sorangan, boh pikeun kamajuan bangsa Indonésia sagemblengna. Dumasar kana catetan nu ngajénggélék, kagiatan atikan agama di [[:id:Nusantara|Nusantara]] téh geus dipitembeyan ti taun [[1596]]. Ieu kagiatan agama nu satuluyna dipikawanoh ku ngaran pondok pasantrén. Malah mah dina catetan [[:id:Howard M. Federspiel|Howard M. Federspiel]], salah saurang nu neuleuman kaislaman di Nusantara, ngalincak [[abad ka-12]] téh pusat-pusat atikan di Acéh (pesantren di Acéh mah disebut [[:id:Dayah|Dayah]]) jeung [[Palémbang]] ([[Sumatra]]), di [[Jawa Wétan]] jeung di [[:id:Gowa|Gowa]] ([[Sulawesi]]) geus ngahasilkeun tulisan-tulisan penting kalawan para santri téh kairut pikeun diajar.<ref>Hielmy, Irfan. ''Wancana Islam'' (ciamis:Pusat Informasi Pesantren,2000), hal. 120</ref>

== Wangenan Pasantrén ==

=== Étimologi ===
Istilah pasantrén téh asalna tina kecap “pa-santri-an”. Kecap “santri” hartina murid dina [[basa Sunda]] atawa [[basa Jawa]]. Ana pon istilah “pondok” asalna tina {{Lang-ar|فندقا}} anu hartina pamondokan atawa tempat meuting. Husus di wewengkon [[Acéh]], pasantrén téh disebutna dayah. Pasantrén biasana dipupuhuan ku saurang [[Kyai|ajengan]]. Pikeun ngatur hirup kumbuh di pondok pasantrén, ajengan nunjuk saurang santri senior pikeun ngatur adi-adi kelasna, maranéhna biasa disebut lurah pondok. Tujuan para santri dipisahkeun ti kolot jeung kulawargana nyaéta sangkan maranéhna diajar hirup mandiri sakalian sangkan bisa ngaronjatkeun hubungan jeung ajengan ogé jeung [[Alloh SWT.]]

Ceuk sawangan lian, pasantrén asalna tina kecap pa-santri-an anu hartina tempatna para santri. Kecap santri sorangan asalna tina kecap “cantrik” (Sunda:[[Catrik]]) ([[Basa Sangsakerta]], atawa mungkin [[basa Kawi]]) anu hartina jelema anu teu weléh nuturkeun guru, anu satuluyna dikembangkeun ku Paguron Taman Siswa kana sistem kobong anu disebut “pawiyatan” (Sunda: Pawiatan). Istilah santri ogé kapanggih dina [[basa Tamil]], anu hartina guru ngaji. Ana pon [[C.C Berg]] mah boga sawangan yén éta istilah téh asalna tina istilah “shastri”, anu dina [[basa India]] mah hartina jelema anu nyaho buku-buku suci agama [[Hindu]] atawa saurang sarjana ahli kitab suci agama [[Hindu]]. Sakapeung sok dianggap minangka gabungan kecap ''saint'' (manusa hadé) jeung rarangkén ''tra'' (resep nulungan), jadi kecap pasantrén hartina bisa jadi tempat pangatikan jalma-jalma hadé.<ref>Fatah, H Rohadi Abdul, Taufik, M Tata, Bisri, Abdul Mukti. ''Rekontruksi Pesantren Masa Depan'', (Jakarta Utara: PT. Listafariska Putra, 2005), hal. 11</ref>

=== Peran ===
Pasantrén asalna mah mangrupa puseur panggodogan ajén-ajén jeung nyebarna agama [[Islam]]. Tapi dina kamekaranana, ieu lembaga téh wilayah garapanana beuki ngalegaan anu teu ngan saukur tuluy-tuluyan ngaronjatkeun mobilitas vértikal (ku dijejelan matéri-matéri kaagamaan), tapi ogé jeung mobilitas horizontal (kasadaran sosial). Kiwari pasantrén teu ngan saukur ulukutek dina kurikulum anu dumasar kana kaagamaan (''religious-based curriculum'') jeung leuwih condong “ngawang-ngawang” , tapi ogé kurikulum anu napak kana pasualan-pasualan kamasarakatan kiwari (''society-based curriculum''). Alatan kitu, pasantrén téh teu bisa dihakiman langsung ngan saukur minangka lembaga kaagamaan murni, tapi ogé (sakuduna) jadi lembaga sosial anu hirup jeung ngaréspon rupa-rupa pasualan masarakat di sabudeureunana.

Pondok pasantrén nyaéta lembaga pendidikan [[Islam]] pangkolotna anu mangrupa produk budaya Indonésia. Ayana pasantrén di Indonésia dimimitian ti saprak Islam asup ka ieu nagri kalawan ngadopsi sistem pangatikan kaagamaan anu sabenerna geus lila mekar saacan kadatangan Islam. Minangka lembaga pangatikan anu geus ngakar di ieu nagri, pondok pasantrén boga pangaruh anu gedé kana lalampahan sajarah bangsa.

Di Indonésia réa pasantrén anu ngan saukur ngabeungbeuratan ka para santrina ku biaya anu murah, sok sanajan aya sababaraha pasantrén modérn anu ngabeungbeuratan ku waragad anu leuwih mahal. Sanajan kitu, saupama dibandingkeun jeung sababaraha institusi pangatikan lian anu sajenis mah, pasantrén modérn téh jauh leuwih murah. Organisasi massa (ormas) Islam anu paling réa boga pasantrén téh nyaéta [[Nhadlatul Ulama]] (NU). Ormas Islam lianna anu ogé boga loba pasantrén nyaéta [[Al-Washliyah]] jeung [[Hidayatullah]].

==Jenis pasantrén==
[[File:Sholat berjamah.jpg|jmpl|
Barudak santri keur solat bajamaah.
]]
Santri di sebuah pesantren. Usia yang tepat anak di pondok pesantren, sebaiknya paling cepat setelah lulus SD, atau di usia sekolah menengah (SMP) sekitar 12 tahun. Dan lebih baik anak telah memiliki dasar dasar pendidikan agama dengan lancar sejak usia kecil sebelumnya, seperti hafal surat al quran pendek, bisa tadarus, pidato dakwah, mengetahui struktur kitab suci Al Quran dan lain sebagainya (pendidikan PAUD, TK, SD).

Pasantrén anu ngan saukur ngajarkeun kaélmuan agama Islam disebut [[pasantrén salafi]]. Pola tradisional anu dilarapkeun dina pasantrén salafi nyaéta para santri digawé keur ajengan-bisa macul [[sawah]], ngurus [[balong]] jsb. Lolobana mah pasantrén salafi nyadiakeun kobong pikeun tempat matuh para santrina kalawan waragad anu murah atawa tanwaragad (haratis). Para santri umumna mah méakkeun waktu nepi ka 20 jam dina sapoé kalawan pinuh ku kagiatan, ti mimiti [[solat shubuh]] dina wanci janari, nepi ka maranéhna saré deui peutingna. Wanci pabeubeurang para santri mangkat ka sakola umum pikeun diajar kaélmuan formal, pasosoré maranéhna hadir dina pangajian jeung ajengan atawa ustadz pikeun neleban pangatikan agama jeung Al-Qur’an.

Aya ogé pasantrén anu ngajarkeun pangatikan umum, anu proséntaseu atikanana réa kénéh élmu-élmu pangatikan agama Islam ti batan élmu umum (matématika, fisika jrrd). Anu kieu sok mindeng disebut minangka pondok pasantrén modérn, jeung umumna mah tetep nekenkeun ajén-ajén tina kabasajanan, kaihlasan, kamandirian, jeung ngadali diri. Dina pasantrén anu matéri atikanana campuran antara pangatikan élmu formal jeung élmu agama Islam mah para santri téh dialajarna siga di sakola umum baé atawa di [[madrasah]]. Pasantrén campuran pikeun tingkat [[SMP]] kadang-kadang ogé dipikawanoh minangka [[Madrasah Tsanawiyah]], ana pon pikeun tingkat [[SMA]] mah ngaranna [[Madrasah Aliyah]]. Tapi bédana pasantrén jeung madrasah mah aya dina sistemna. Ari pasantrén mah santrina dikobongkeun, ari madrasah mah henteu.

Iwal ti éta ogé aya pondok pasantrén induk anu oga cabang di wewengkon lia, jeung biasana dikokolakeun ku alumni éta pasantrén induk. Contona baé, Pondok Pasantrén Modérn Darussalam [[Gontor]] anu perenahna di [[Ponorogo]], [[Jawa Wétan]] boga cabang pondok alumni, di antarana:
*[[Pondok Modérn Arrisalah]] di [[Slahung]] anu dipupuhuan ku KH Ma’sum Yusuf.
*[[Pondok Modérn Assalam Sukabumi]] di [[Sukabumi]] Jawa Kulon anu dipupuhuan ku K. Badrusyamsi, M.Pd.

==Pungsi Pasantrén==
Pondok pasantrén di Indonésia boga pungsi jeung mangpaat anu kacida gedéna, boh pikeun kamajuan Islam sorangan atawa keur bangsa Indonésia kalawan gembleng. Dumasar kana catetan anu aya, kagiatan pangatikan agama di [[Nusantara]] téh geus dimimitian ti taun 1596. Ieu kagiatan agama téh anu satuluyna disebut ku istilah Pondok Pasantrén. Komo dina catetan [[Howard M. Federspiel]], salah sauran panalungtik ka-Islaman di Indonésia mah, dina awal abad ka-12 puseur-puseur studi di Acéh jeung[[Palémbang]] (Sumatra), di Jawa Wétan, jeung di [[Gowa]] (Sulawesi) téħ geus ngahasilkeun tulisan-tulisan penting jeung geus narik santri-santri pikeun dilajar.

==Modérnisasi Pasantrén==
Sabab-musabab ayana modérnisasi pasantrén téh di antarana: kahiji, munculna wacana panolakan taqlid kalawan “mulang deui kana [[Al-Qur’an]] jeung [[sunnah]]” minangka isu séntral anu mimiti ditadaruskeun ti taun [[1900]]. Mangka ti wanci harita padungdengan antara kaum kolot jeung kaum ngora atawa kalangan réformis jeung kalangan ortodoks/konsérvatif mimiti mukakeun hal éta jadi wacana publik. Kadua: beuki mukana wacana perlawanan nasional kana kolonialisme [[Walanda]]. Katilu, medalna kasadaran kalangan [[muslim]] pikeun ngaropéa organisasi kaislaman maranéhna anu leuwih konséntrasi kana aspék sosial ékonomi. Kaopat, dorongan kaum muslim pikeun ngaropéa sistem pendidikan Islam. Salah sahiji tina kaopat faktor nu kasebut dina sawangan [[Karel A. Steenbrink]] mah, nyaéta anu teu weléh jadi sumber inspirasi para “pembaru” Islam pikeun ngalakukeun parobahan Islam di Indonésia.

==Pungsi Sosial==
Minangka pungsi sosial, pasantrén geus boga peran anu penting di Indonésia jeung nagara-nagara lian anu pangeusina réa ngagem agama Islam. Alumni pondok pasantrén umumna geus sumebar di sakumna wewengkon Indonésia. Sababaraha alumnus pasantrén ogé geus boga kiprah di panggung nasional, anu kawentar di antarana:
*[[Dr. Hidayat Nurwahid]] (manten Ketua [[MPR RI]])
*[[KH. Hasyim Muzadi]] (Ketua PB [[Nahdlatul Ulama]])
*[[Prof. Nurkholish Madjid]] manten ([[Rektor Universitas Paramadina]])
*[[Dr. Din Syamsuddin]] (Sekretaris Umum [[Majelis Ulama Indonesia]] (MUI).
*[[KH. Abdurrahman Wahid]], salah saurang ajengan kasohor, nyaéta manten [[Presiden Republik Indonesia]]. Anjeunna putra [[KH. Wahid Hasyim]], saurang ajengan anu ogé inohong pergerakan kamerdekaan Indonésia jeung kugsi dua kali ngajabat Menteri Agama di Indonésia. Sawatara akina nyaéta [[KH. Hasyim Asy'ari]], saurang pahlawan nasional Indonésia jeung nu ngadegkeun [[Nahdlatul Ulama]], salah sahiji organisasi Islam panggedéna di Indonésia.

==Tingali ogé==
*(Indonésia) [[PPMI Assalaam]] - Solo Indonésia. Pupuhu PPMI Assalaam période 2007-2010, Drs. H. Ma'ruf Rohmat, nyaéta alumni[[Gontor]].
*[[Al Mu'min]] - pasantrén di [[Ngruki]] anu kawentar alatan pupuhuna, [[Abu Bakar Ba'asyir]] dituduh ilubiung dina konspirasi [[Bom Bali 2002]].
*[[Pasantrén Hidayatullah]]

==Rujukan==
{{Reflist}}

==Tutumbu luar==
[https://www.nu.or.id/post/46/pesantren Artikel Pesantren] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171026062513/http://www.nu.or.id/post/46/pesantren |date=2017-10-26 }}, Portal Nahdlatul Ulama Indonesia<br>Pesantrennet.org, Portal jaringan pesantren Indonésia<br>Pesantren UII, Pesantren Universitas Islam Indonésia

{{pondok}}

[[Kategori:Islam]]
[[Kategori:Sakola]]