Asép Sunandar Sunarya

Asép Sunandar Sunarya
Dalang Asép Sunandar Sunarya
Babar	3 Séptémber 1955 Bandung
Pupus	31 Maret 2014 Bandung
Tempat nganjrek	Giri Harja RT 01/01, Kal. Jelekong, Kac. Balééndah, Kab. Bandung
Kawarganagaraan	Indonésia
Ngaran séjén	Sunarya Kartadinata
Katelah ku	Dalang wayang golék
Atikan	Pendidikan Pedalangan di Radio Republik Indonésia (RRI) Bandung
Pagawéan	Dalang wayang golék
Ageman	Islam

Asép Sunandar Sunarya (gumelar di Bandung, 3 Séptémber 1955 – tilar dunya di Bandung, 31 Maret 2014 dina umur 58 taun) nyaéta salah sahiji dalang anu kasohor, fénomenal dina wayang golék. Aya ogé anu nyaritakeun yén anjeunna saurang maéstro wayang golek di Indonésia. Salaku dalang wayang golek, Asep Sunandar Sunarya (di imahna dawam digeroan Abah, di jomantara minangka bréaker ngagunakeun ngaran Eyang Abiyasa), panceg dina widang garapanana, teu incah balilahan. anjeunna ditakdirkeun pikeun jadi dalang ku dalang anu saéstuna, nyaéta Pangéran. Anjeunna ngahiji dina dunya wayang golek anu dilakonanana, ku kituna pangajén tur pangajén ti tingkat lokal, propinsi, nasional, komo manca nagara ditarimana.

Saupama euweuh saurang Asep Sunandar Sunarya meureun Cepot moal sakakoncara kawas ayeuna. Alatan kamotékaran sarta inovasina, Anjeunna junun ngaronjatkeun deui darajat wayang golek anu dianggap seni kampungan ku sababaraha jalma. Ngaronjatna éta dipigawé kalawan nyiptakeun wayang Cepot anu bisa unggeuk, Buta utah emih, Arjuna kalawan pakakas panahna, Bima kalawan gadana kitu ogé kalawan pakéan wayangnya anu katémbong méntéréng / anggréng.

Materi sarta katenaran anjeunna meunang tina hasil bajoang taya eureunna kalawan nyanghareupan sagala rupa dinamika kahirupan anu mindeng henteu atawa kurang nyugemakeun. Saméméh kabungah datang, tangtu katunggara nyampeurkeun, komo remen ogé bungah sarta tunggara ngahiji dina wengkuan panjang lalampahan saurang Asep.

Jalma henteu loba anu apal, yén lalampahan dina profesina minangka dalang, kacida pungkal-péngkolna. Henteu arang, di mimiti karierna Asep mindeng meunangkeun kritikan peureus ti sagala rupa golongan, utamana ti Bapana nyaéta Abah Sunarya.

“Unggal lamun kuring réngsé ngahelar wayang, Abah sok ngomong “goréng” (awon) ka naon anu kuring pigawé. Abah éta kolot anu pedit pisan pikeun seuri, ahéngna ngan sabot kuring ngadalang kalawan bobodoran, sarta Abah nyaksian, manéhna seuri. Pikeun kuring sakum naon ogé kritikanana, kuring jadikeun bekel sarta pecut keur nyeprét kréativitas sarta inovasi. Kuring jadi kawas ayeuna ieu alatan ayana poé kamari, kedalna.

Leuwih laér Abah Asep cumarita : “Kuring kudu ngahaturkeun nuhun ka sing saha waé anu geus ngritik, rék didasaran ku ngéwa atawa nya’ah, pék téh teuing. Sajaba ti Éta, meureun perlu ogé kuring nendeskeun yén naon rupa kréativitas jeung inovasi anu ku kuring dilakukeun, dina raraga tarékah sangkan seni Sunda wayang golék anu mibanda ajén adi luhung, tetep bisa hirup disagala jaman, kaasup dijaman kiwari anu gening batan sakitu loba peunteun seni katut budaya deungeun anu asup ka Indonésia pon kitu deui karasa ku urang Sunda. Atuh meureun mun wayang golék teu dimumulé kujalan inovasi mah tangtu jajar kadéséh ku budaya deungeun téh. Nudipigusti ku Kuring mah ngan Gusti, séjén pakem, séjén wayang golék, séjén tali paranti. Sapamanggih Kuring pakem wayang golek séjén perkara anu statis komo kudu disakralkeun mah, séjén! Ngan disisi séjén, kuring ogé kudu méré atawa nyadiakeun lolongkrang pikeun saha waé anu miboga pamadegan anu teu sajalan jeung pamanggih kuring, mangga téh teuing. Teu aya guna jeung manfaatna mutuskeun silaturahmi alatan pakem jeung hal séjén anu sifatna multitafsir. Naon anu dilakukeun ku Kuring, ngaropéa wayang golék ku jalan inovasi, lantaran Kuring yakin yén euyeub pisan niléi-niléi kamanusaan katut Katuhanan dina seni Sunda wayang golék. Ku mangrupa anu méré aprésiasi kana naon anu ku Kuring dilakukeun, Éta mah hak balaréa séwang-sewangan,da kuring mah darma diajar, atuh ngadalang gé darma diajar,” kedalna.

Ti Asep Sukana ka Asep Sunandar Sunarya

Ngimpi nyaéta hiji misteri anu multi tafsir, lolobana jalma nganggap hal éta minangka kembang saré, tapi henteu saeutik ogé anu boga anggepan yén ngimpi nyaéta medium Pangéran "Nepikeun" kaélmuan-Na ka manusa, sarta anu ngaranna tafsir éta pastina loba vérsi. Urang henteu kungsi paham sacara detil naon hubunganana antara ngimpi jeung kanyataan.

Tapi ieu pisan kanyataan anu dialaman saurang Ibu dina yaun 1955 di Kampung Giriharja Bandung. Anjeunna ngaranna Tjutjun Jubaedah (biasa dilandih Ibu Tjutjun), pamajikan saurang dalang kaceluk dina mangsana nyaéta Abeng Sunarya (dawam digeroan Abah Sunarya). Salaki Pamajikan ieu dipaparin 13 urang anak :

1. Suherman Sunarya
2. Ade Kosasih Sunarya
3. Miktarsih Sunarya
4. Otah Saodah Sunarya
5. Ilis Sunarya
6. Nanih Sunarya
7. Asep Sunandar Sunarya (Sukana)
8. Imas Sunarya
9. Iden Subrasana Sunarya
10. Nunuk Sunarya
11. Permanik Sunarya
12. Ugan Sunagar Sunarya
13. Agus Sunarya

Ieu pisan salah sahiji épisodeu runtuyan antara ngimpi jeung kalahiran. Sabot umur kandungan Ibu Tjutjun nincak bulan katujuh, anjeunna ngimpi yén lamun anak anu ka-7 dina kandunganana lahir mangka henteu kaci dibéré ngaran. 3 Séptember 1955 Inu Tjutjun ngababarkeun putra ke-7 saurang anak lalaki. Kainget baris ngimpi manéhna, mangka orok éta henteu dibéré ngaran.

Teuing naon hubunganana antara ngimpi éta jeung niat Abah Sunarya, sabab nincak umur 15 bulan sanggeus lahir, orok éta "dibikeun" ka adina Abah anu ngaranna Ibu Eja (akrab digeroan Ma Jaja) anu pareng tacan dibéré anak. Saprak mangsa éta hak asuh jadi tanggung jawab Ma Jaja (landian sang Bibi pikeun si Orok). Alatan Orok éta henteu boga ngaran tangtu aya kasalempang ka diri Ma Jaja lamun tatanggana nanyakeun ngeunaan ngaran Orokna. Pikeun nutupanana mangka Ma Jaja mikir jero nepi ka kaluar ngaran Sukana nyaéta sarupaning akronim ti Basa Sunda anu hartina sa resep na. Saterusna Sukana jadi sarupaning "ngaran" pikeun Orok kasebut. Ideu ieu datang minangka "jalan tengah" atawa solusi jitu sabab ku cara kawas éta Ma Jaja henteu ngarémpak naon anu diamanatkan ku Lanceukna.

Salah sahiji sebutan pikeun lalaki digolongan masarakat Sunda nyaéta Asep (digigireun / sabeulah Encep atawa Ujang). Mangka saterusna sang orok biasa disebut Asep Sukana. Ampir kawas lolobana barudak séjénna dina jaman éta, Asep leutik gumbira pisan kana dongéng atawa kawih nalika manéhna nyanghareupan saré. Sajaba ti éta, Asep leutik geus nempokeun pangaresepna ka rupa-rupa sato kukutan, kawas ucing, anjing, manuk sarta hayam. Bakat ku nyaahna ka sato, Asep leutik méré ngaran ka sato-sato éta, salah sahijina anjingna anu hideung meles dibéré ngaran Lutung.

Ka diri Asep nyérélék getih seni ti Bapana. Dimimitian saprak umur 7  taun ( kelas 1 SD) karesep Asep ka wayang golek geus mimiti tumuwuh. Sajaba ti faktor turunan, ogé memang dina jaman éta helaran seni Wayang Golek masih dipikaresep ku masarakat. Ogé, dina waktu éta tacan aya "saingan" ti jenis seni séjénna sakumaha lumangsung dina jaman ayeuna. Bakat Sukana leutik, ditémbongkeun kalawan karesepna nyieun wawayangan ti régang-régang tangkal anu murag, taneuh liat, sarta daun sampeu.

Asep Sukana anu dipikanyaah Ma Jaja, tangtu waé nyangka yén Ma Jaja nyaéta Ibu tegesna sorangan. Kurang leuwih salila 16 taun Asep Sukana henteu kungsi weruh saha saéstuna kolot tegesna. Tapi alatan kawijakan ti Ma Jaja, mangka pamustunganana Asep apal saha bapa sarta indung tegesna. Mangka dina hiji kasempetan, Ma Jaja, Abeng Sunarya, sarta Tjutjun Jubaedah papanggih, harita kaguar asal-usul atawa silsilah kulawarga anu sabernerna.

Hiji mangsa Asep Sukana manggung di Luragung, manéhna ngadalang beurang, sedengkeun dina peuting poéna anu jadi dalang nyaéta Abah Sunarya, mangka waktu éta pisan Abah Sunarya cumarita : "Ngewa ngaran Sukana, ganti ku Sunandar!" Saprak harita pisan Asep Sukana robah jadi Asep Sunandar, sedengkeun ngaran Sunarya mangrupa ngaran Bapana anu saterusna dipaké ku anjeunna. Hal ieu sawajarna lumangsung di Masarakat Sunda hususna, di mana ngaran Bapa mindeng dipaké ditukang ngaran anakna.

Biografi

Atikan

• 1962 – 1968 : SD Cangkring
• 1968 – 1971 : SMP Pasigaran
• 1972 – 1973 : Atikan Pedalangan di Radio Républik Indonésia (RRI) Bandung

Ngadalang

Élmu padalangan bisa kacangking sacara turun tumurun sarta otodidak. Référénsi ngeunaan pewayangan dicokot ti sagala rupa asal di antarana sastra lisan, buku-buku, sarta pergaulan jeung sagala rupa golongan, ku kituna dina saban pagelaran sok adaptasi jeung apresiasi balaréa sarta dina pidanganana sok luyu jeung kamekaran jaman.

Kréasi sarta inovasi anu junun dimekarkeun nyaéta mangrupa carita anu leuwih metot sarta ngahibur. Nyieun wayang-wayang téhnik (buta-buta), anu bisa utah mie sarta getih, sirah peupeus, buta nu panonna bisa ngiceup, jeung sirah anu bisa digerakkeunn, nyieun panah katut busurna, gada anu mimitina ngan dijieun tina kulit ipis dikembangkeun jadi gada anu dijieun tina kai jeung busa.

Kungsi meunang kahormatan pikeun jadi dosén luar biasa di Institut International De La Marionnete di Charleville Prancis, ti dinya anjeunna meunang gelar profésor. Asép Sunandar Sunarya dina magelarkeun wayang teu pilih-pilih tempat. Sakapeung di kampus-kampus, hotél, gedung méwah ogé kungsi di TV.

Istri jeung Anak-anakna

Dina umur 17 taun Asep Sunandar Sunarya nikah ka Euis Garnewi (16 taun) saurang Sinden anu ogé anak saurang Camat. Ti pernikahanana éta Asep dipaparin 1 budak awéwé sarta 2 budak lalaki nyaéta : Mae Saroh, Dadan Sunandar, sarta Dani. Tapi nasib teu bisa ditampik, rumah tangga anjeunna ngan kuat nepi ka 7 taun, aranjeunna ogé sapuk pikeun pirak sacara alus.

Saterusna Alloh manggihkeun Asep jeung Elas Sulastri (18 taun) saurang Mojang asal Lembang Jawa Barat, taun 1978, magsa éta umur Asep 23 taun. Ti pernikahanana Asep dipaparin 1 budak lalaki sarta 2 budak awéwé nyaéta : Dinar Mustika, Elin, sarta Gina Tridasanti. Tapi, kitu deui jalan hirup euweuh anu nyangka. Rumah tangga jeung Elas penggas di tengah jalan. Umur rumahtanggana jeung Elas Sulastri ngan lumangsung 6 taun.

Dina umur 29 taun Asep nikah deui jeung Ati (20 taun) saurang mojang asal Rancaekek, Bandung Jawa Barat. Ti pernikahanana jeung Ati lahir saurang budak lalaki anu dibéré ngaran Cipta Déwa, atawa mindeng digeroan Ito. Dina taun anu sarua, Asep nikah deui ka mojang asal Cangkuang ngaranna Sumirat (minangka pamajikan kadua), ti pernikahanana jeung Sumirat lahir saurang budak lalaki anu dingaranan Gunawan Wibiksana. Ieu pisan jalan kahirupan Asep. Saéstuna anjeunna henteu kungsi apal yén dirina kudu ngawayuh / berpoligami.

Taun 1985 waktu Asep umurna 31, Anjeunna kapincut mojang geulis ti Cianjur Kadupandak anu ngaranna Nenah Hayati (15 taun). Pasamoanana dimimitian mangsa Asep keur midang di wewengkon éta. Pondok carita, pamustunganana anjeunna sapuk pikeun meungkeut tali kaasih, anu saterusna nikah dina tanggal 4 Maret 1985. Kadua istrina anu diwayuh, rela kudu pirak minangka jalan anu hadé sanggeus nyaho salakina geus nikah deui ka mojang geulis anu anyar lulus ti SMP. Ti pernikahan éta lahir 6 budak lalaki : Batara Sena, Gysta Gumilar Agustina, Yogaswara Sunandar, Sunan Purwa Aji, Aria Sadewa, sarta Maulana Yusuf. Nepi ka ayeuna ngan hiji pamajikan anu hirup saimah jeung Asep.

Hirup sarta jalan kahirupan hiji jalma saéstuna jadi rusiah Pangéran. "Euweuh.. Euweuh nu nyaho manusa mah soal jodo, pati, bagja katut cilaka. kitu deui jeung Uing, ah teu nyangka wé sagala rupana ogé, geus kieu wé kuduna, da mémang kieu gening kanyataanana. teu Dalang, teu Présidén, teu Hancip, teu Ajengan teu saha, ari ceuk nu Maha Sutradara kudu A na pasti kajadian A. Aaaaah tarima wé ku kasadaran da sagala gé teu hayang komo embung". Ceuk Asep.

Putra ti pernikahan anjeunna :

1. Euis Garnewi : Mae Saroh, Dadan Sunandar, sarta Dani
2. Elas Sulastri : Dinar Mustika, Elin, sarta Gina Tridasanti
3. Ati : Cipta Déwa / Ato
4. Sumirat : Gunawan Wibiksana
5. Nenah Hayati : Batara Sena, Gysta Gumilar Agustina, Yogaswara Sunandar, Sunan Purwa Aji, Aria Sadewa, sarta Maulana Yusuf

Yasa jeung karya

• 1978 : Jawara Pinilih I Binojakrama sa-Jawa Barat dina Binojakrama padalangan di Bandung.
• 1982 : Jawara Pinilih I Binojakrama sa-Jawa Barat deui di Bandung.
• 1982 - 1985 : Rékaman kaset ku SP Record, sarta Wisnu Record.
• 1984 - 2001 : Déwan Pangadeg Yayasan Pedalangan Giri Harja
• 1985 : Jawara UMUM Binojakrama sa-Jawa Barat dina Binojakrama Padalangan di Subang, sarta mibanda hak mawa Bokor Kencana minangka Lambang Supremasi Padalangan Sunda Jawa Barat.
• 1986 : Meunang mandat ti pamaréntah minangka duta kasenian, pikeun indit ka Amérika Sarikat.
• 1986 : Dian Record mimiti ngarékam karya-karya Asep Sunandar dina wangun kaset pita.
• 1992 : Miluan féstival Wayang (Téater Boneka) di Perancis.
• 1993 : Dipénta ku Institut International De La Marionnette di Charleville, Perancis, minangka Dosen Luar Biasa salila dua bulan, sarta dibéré gelar profesor ku masarakat akademis Perancis.
• 1994 : Mimiti midang di luar nagri, antara séjén di : Inggris, Walanda, Swiss, Perancis, sarta Belgia dina raraga mintonkeun tur ngawanohkeun wayang golek.
• 1994 - 2004 : Ngeusian Program Acara ASEP SHOW di Télévisi Pendidikan Indonésia (TPI) kalawan inohongna si Cepot saban bulan Ramadan.
• 1995 : Meunang pangajén Bintang Satya Lencana Kebudayaan. Nepi ka ayeuna, henteu kurang ti 100 albeum rékaman (kaasup bobodoran) anu geus dihasilkeun Asep Sunandar Sunarya.
• 2001 : Datangna ka Inggris dina raraga pidangan wayang golek di 12 dayeuh babarengan jeung Asian Music Circuit (AMC).
• 2005 : Ngeusian Program Acara Pementasan Wayang Golek saban peuting minggu di Télévisi Pendidikan Indonésia (TPI) saloba 36 épisodeu.

Tilar Dunya

Dalang kakoncara ieu mibanda riwayat panyakit jantung sarta rencanana baris dibawa ka hiji rumah sakit di Singapura pikeun ngubaran. Tapi takdir ngomong séjén, dina tanggal 31 Maret 2014, dina yuswa 59 taun Asep Sunandar Sunarya tilar dunya alatan kasakit jantung dina lalampahan nuju ka rumah sakit Al-ihsan Bandung.

Nurutkeun Dalang Asep Taruna, sobatna, Asep tilar dunya kira-kira jam 15.00 WIB di rumah sakit Al-ikhsan. "Aya gangguan jantung, dibawa tadi ka rumah sakit namung henteu katulungan," cenahna.

Asep Sunandar Sunarya, ceuk anjeunna, geus lila nalangsara kasakit jantung. Dua bulan ka tukang rencanana Asep Sunandar baris ngajalanan operasi. Tapi, alatan riweuh, operasi éta katunda sarta dijadwalkan deui dina April ka hareup.

Asep Taruna ngomong, Asep Sunandar Sunarya mangrupa maestro dalang wayang golek. Inovasi sarta kréativitasna dina wayang golek ngarempak pakem seni pawayangan. "Contona wayang golek anu peupeus sirahna, tiheula ngan diceritakan minangka bubuka ku dalang. Kakuatan Asep Sunandar dina visualisasi wayang," cenahna.

Nurutkeun Dadan, putera almarhum, bapana sababaraha kali kaluar asup rumah sakit alatan panyakit jantung anu dirandapanana. “Panyakit anu dirandapan Abah (Asep) dirasakeun ti saprak taun 2011, lamun henteu salah kungsi kaluar asup rumah sakit Al Ihsan atawa Borromeus, pikeun saterusna taun 2013 ngajalanan operasi di Jakarta”.

Taya pesen khusus ti Anjeunna,"Intina Abah (Asep Sunandar) hayang wayang golek tetep lastari," kecap Dadan Sunandar Sunarya, anak kadua almarhum. Ceuk Dadan deui, almarhum hayang ayana wayang henteu kagusur ku kamajuan jaman. Hal éta anu saterusna sok ditekenkeun Asep ka barudak sarta muridna. "Abah nalatahan sangkan urang kreatif dina mintonkeun wayang golek, Anjeunna sok nitipkeun talatah éta ti baheula, " kedalna deui.

Ti sagi turunan, anu neruskeun dalang ti kulawarga Asep Sunandar Sunarya ngan aya dua, nyaéta Dadan sarta Yogaswara. Di leungeun maranéhanana kasenian wayang golek diharepkeun tetep lumangsung. Hal séjén anu ditekenkeun Asep dina kasenian wayang golek, nyaéta kudu ngindung ka wayah ngabapa ka jaman, landian kudu nuturkeun ngembangna jaman. Sa ditinggalkeun bapana, Dadan sarta Yogaswara ogé beuki sumanget pikeun ngamumulé wayang golek sangkan henteu leungit.

Dalang Asep Sunandar Sunarya dimakmkeun di pemakaman kulawarga di wewengkon Kampung Seni Giri Harja Kalurahan Manggahang Kacamatan Baleendah Kabupatén Bandung, Salasa 1 April 2014 tabuh 09.00 WIB, makam dalang anu kaceluk kalawan aksi Si Cepotnya ieu padeukeut jeung astana bapana almarhum Abah Sunarya sarta sababaraha kulawargana kawas Ade Kosasih Sunarya sarta Suherman Sunarya.

Rujukan

• Ulang Tahun ke-61 Asep Sunandar - Google Doodle
• http://www.wayanggolek.net Archived 2006-02-02 di Wayback Machine

Artikel ngeunaan Wayang ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan.