Bacharuddin Jusuf Habibie

Bacharuddin Jusuf Habibie
3 ka-Présidén Indonésia
Masa jabatan 21 Méi 1998 – 20 Oktober 1999
Saméméhna	Suharto
Sanggeusna	Abdurrahman Wahid
7 ka-Wakil Présidén Indonésia
Masa jabatan 10 Maret 1998 – 21 Méi 1998
Présidén	Soeharto
Saméméhna	Try Sutrisno
Sanggeusna	Mégawati Soekarnoputri
Katerangan lian
Gumelar	25 Juni 1936 Parepare, Sulawesi Kidul, Indonesia
Pupus	11 Séptémber 2019 (yuswa 83) Jakarta, Indonesia
Partéy pulitik	Partéy Golongan Karya
Pameget/istri	Hasri Ainun Besari (m. 12 May 1962)
Murangkalih	Ilham Akbar Habibie (b. 1963) Thareq Kemal Habibie (b. 1967)
Ageman	Islam
Tanda tangan

Bacharuddin Jusuf Habiebie, mantan présidén Indonésia katilu sareng mantan Wakil présidén Indonésia katujuh, mantan Mentri Riset Prof. DR (HC). Ing. Dr. Sc. Mult. Bacharuddin Jusuf Habibie atawa dipikawanoh minangka BJ Habibie lahir di Parepare Sulawesi Selatan tanggal 25 Juni 1936.

Habibie jadi Présidén ka-3 Indonésia salila 1,4 taun jeung 2 bulan, jadi Wakil Présidén RI ka-7. Habibie mangrupa blaster antara urang Jawa (ibuna) jeung urang Gorontalo (bapana).

Ti leuleutik, Habibie geus mintokeun kapinteranana jeung sumanget anu gedé kana élmu pangaweruh jeung téknologi, hususna fisika. Salila genep bulan, anjeunna kuliah di Tehnik Mesin Institut Teknologi Bandung (ITB), jeung dituluykeun ka Rhenisch Wesfalische Tehnische Hochscule - Jerman dina taun 1955. Kalawan dibiayaan ku indungna, R.A. Tuti Marini Puspowardoyo, habibieu ngora méakkeun 10 taun pikeun ngaréngsékeun studi S1 nepi ka S3 di Aachen-Jerman.

Béda jeung rata-rata mahasiswa Indonésia anu meunang béasiswa di luar nagri,kuliah Habibie (utamana S1 jeung S2) mah dibiayaan langsung ku indungna anu boga usaha catering jeung indekost di bandung sabada ditinggalkeun ku salakina (bapana Habibie). Habibie ancrub kana widang désain jeung Konstruksi pesawat di Fakultas téhnik Mesin. Salila lima taun studi di Jerman, ahirna Habibie meunang gelar Diplom- Ingenenieur atawa diploma téknik kalawan prédikat Summa Cum Laudejeng Teknolog

Kulawarga

Bacharuddin Jusuf Habibie (B. J. Habibie) téh anak kaopat tina dalapan dulur, hasil ti pasangan Alwi Abdul Jalil Habibie jeung R.A. Tuti Marini Puspowardojo. Bapana, ahli patanian, asalna ti étnis Bugis-Gorontalo, sedengkeun indungna asalna ti étnis Jawa.

Dina hiji wawancara jeung Jawa Pos taun 2016, Habibie ngajelaskeun yén kolotna kedah ngantunkeun kulawarga gedé alatan béda budaya. Alwi, salaku urang Bugis-Gorontalo, teu diaku ku kulawarga Tuti anu asalna ti kalangan ningrat Yogyakarta, kitu deui sabalikna. Habibie nyarios yén kulawargana biasa ngalaksanakeun tradisi nikah antara anggota kulawarga sorangan pikeun ngajaga milik taneuh jeung harta sangkan teu kapindah ka pihak séjén.

Alwi Abdul Jalil Habibie ngagem marga "Habibie," salah sahiji marga asli dina struktur sosial Pohala'a (karajaan jeung kekerabatan) di Gorontalo. Sedengkeun, R.A. Tuti Marini Puspowardojo nyaéta anak ti dokter spesialis mata di Yogyakarta, anu bapana, Puspowardojo, ogé gaduh sakola.

Sacara sajarah, marga Habibie asalna ti daérah Kabila di Kabupaten Bone Bolango, Propinsi Gorontalo. Garis keturunan marga ieu dimimitian ti Lamakasa, saurang Bugis anu dumuk di Gorontalo sarta nikah jeung awéwé lokal anu ngaranna Hawaria. Tina pernikahan éta, medal sababaraha anak, salah sahijina nyaéta Habibie. Alwi Abdul Jalil Habibie, anu lahir taun 1908, mangrupa keturunan Lamakasa. Aki B.J. Habibie sorangan dipikawanoh minangka ulama, anggota majelis peradilan agama, ogé inohong adat Gorontalo anu dihormat. Kulawarga gedé Habibie di Gorontalo ogé kasohor minangka patani sapi, nu boga kuda loba, sarta nu boga kebon kopi.

Nalika kawin

Kapanggihna B.J. Habibie jeung Hasri Ainun Besari dimimitian ti rumaja, nalika duanana masih kénéh sakola di SMP. Lajeng, hubungan éta diteruskeun nalika duanana sakola di SMA Kristen Dago, Bandung, Jawa Barat. Tapi, komunikasi antara maranéhna kungsi pegat nalika Habibie neruskeun kuliah jeung digawé di Jerman Kulon, sedengkeun Ainun tetep di Indonesia pikeun kuliah di Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

B.J. Habibie nikah sareng Hasri Ainun Besari dina tanggal 12 Méi 1962 di Rangga Malela, Bandung. Akad nikahna dilaksanakeun ngagunakeun adat Jawa, sedengkeun resepsi pernikahan diayakeun dina poé saterusna maké adat Gorontalo di Hotel Preanger, Bandung. Saatos nikah, Ainun disanghareupan ku dua pilihan: tetep digawé di rumah sakit anak-anak di Hamburg atawa ngadeukeutan peranna salaku istri jeung indung rumah tangga anu damel di balik layar. Ti pernikahan ieu, Habibie jeung Ainun dipaparin dua putra, nyaéta Ilham Akbar Habibie jeung Thareq Kemal Habibie.

Pangatikan

Habibie ngulik élmu téknik mesin di Fakultas Téknik Universitas Indonesia Bandung (anu ayeuna jadi Institut Téknologi Bandung) taun 1954. Dina périodeu 1955–1965, anjeunna neruskeun studi dina widang téknik penerbangan, kalayan spésialisasi konstruksi kapal udara, di RWTH Aachen, Jerman Kulon. Habibie meunang gelar diploma insinyur taun 1960 sarta gelar doktor insinyur taun 1965 kalayan predikat summa cum laude.

Gelar adat

Dina émutan masarakat Gorontalo, Habibie kungsi nampa gelar adat pangluhurna ti persekutuan 5 Karajaan Adat Gorontalo. Gelar adat pangluhurna ieu jarang dipasihkeun ka hiji jalma kajaba anu miboga jasa pangabdian anu luar biasa pikeun tanah karuhun, agama, bangsa, sarta nagara, diantarana nyaéta:

• Gelar adat Pulanga, "Ti Tilango Lo Madala", anu hartina Sang Cahaya Nagri.
• Gelar adat Gara'i, "Ta Lopo Lolade Tilango", anu hartina Sang Pemberi Cahaya.

Pagawéan jeung karir

Habibie kantos damel di Messerschmitt-Bölkow-Blohm, hiji perusahaan penerbangan anu perenahna di Hamburg, Jérman Kulon. Dina taun 1973, anjeunna balik deui ka Indonésia dumasar kana pamundut Présidén Soeharto pikeun miluan pamaréntahan. Habibie sumping ka Indonésia dina tanggal 14 Désémber 1973 sareng dipasrahkeun tugas munggaran minangka Kapala Divisi Téknologi Majuna sareng Téknologi Penerbangan di Pertamina, anu mangrupa bagian tina Departemén Pertambangan sareng Énergi. Nanging, jabatan ieu ngan ukur lilana sakeudeung.

Salajengna, Habibie ngajabat salaku Menteri Nagara Panalungtikan sareng Téknologi (Menristek) ti taun 1978 dugi ka Maret 1998. Dina kalungguhan ieu, anjeunna ngamimitian "Visi Indonésia," hiji gagasan pikeun ngamekarkeun Indonésia ngaliwatan panalungtikan sareng téknologi, hususna di séktor industri strategis sapertos anu diatur ku PT IPTN, PT Pindad, sareng PT PAL. Tujuan utama éta nyaéta ngajantenkeun Indonésia ti hiji nagara agraris janten nagara industri kalayan nguasai élmu pangaweruh sareng téknologi.

Salian janten Menristek, Habibie ogé kapilih janten Ketua munggaran Ikatan Cendekiawan Muslim se-Indonesia (ICMI) dina 7 Désémber 1990 ngaliwatan aklamasi. Puncak karirna kajantenan dina taun 1998, nalika anjeunna diangkat janten Présidén Républik Indonésia (21 Méi 1998 - 20 Oktober 1999) saatos saméméhna ngajabat minangka Wakil Présidén ka-7 ti 14 Maret 1998 nepi ka 21 Méi 1998 dina Kabinet Pembangunan VII anu dipingpin ku Présidén Soeharto.

Riwayat pagawéan

• 1960–1965 Asistén Risét, Lehrstuhl und Institut fur Leichtbau (Pimpinan jeung Lembaga Konstruksi Hampang), Rheinisch-Westfaelische Technische Hochshule (RTWH), Aachen, Jérman - ayeuna Universitas Téknologi Rhein Westfalen Aachen;
• 1965-1966 Special Scientist, Hamburger Flugzeugbau (HFB) GmbH, Hamburg, Jérman;
• 1966–1969 Kepala, Bagian Panalungtikan jeung Pangembangan Analisis Struktur, HFB GmbH, Hamburg, Jérman - 1968 Messerschmitt AG merger jeung Bolkow GmbH jadi Messerschmitt-Bolkow GmbH - 1969 Messerschmitt-Bolkow GmbH merger jeung Hamburger Flugzeugbau jadi Messerschmitt-Bolkow-Blohm (MBB) GmbH;
• 1969–1973 Kepala, Divisi Métode jeung Téknologi Pesawat Angkut Niaga jeung Militér, MBB GmbH, Hamburg, Jérman;
• 1974–1978 VP, Diréktorat Penerapan Téknologi, MBB GmbH, Hamburg, Jérman;
• 1974-1998 Kepala Badan Pengkajian jeung Penerapan Téknologi (BPPT) - berawal dengan 5 Jan'74 menjadi Panaséhat Diréktur Utama PN Pertamina jeung Panaséhat Présidén nepi Méi 1974 nyieun jeung jadi Kepala Divisi Téknologi jeung Téknologi Penerbangan (ATTP) PN Pertamina - lalu pada 1 Apr'76 ATTP menjadi Divisi Advance Teknologi PN Pertamina (ATP) - tuluy dina 21 Agu'78 jadi Badan Pengkajian jeung Penerapan Téknologi;
• 1976-1998 Diréktur Utama PT Industri Pesawat Terbang Nurtanio (Persero) - dibentuk 26 Apr'76 sebagai penggabungan unsur Téknologi Penerbangan Divisi ATTP PN Pertamina jeung Lembaga Industri Penerbangan Nurtanio (LIPNUR) - ayeuna PT Dirgantara Indonesia (Persero);
• 1978-1998 Direktur Utama Perum Dok dan Galangan Kapal - dijieun29 Mar'78 dari Komando Penataran Angkatan Laut (KONATAL), sebelum 1970 bernama Penataran Angkatan Laut (PAL) - ayeuna PT PAL Indonésia (Persero);
• 1978-1998 Ketua Otorita Pengembangan Daérah Industri Pulau Batam (Otorita Batam) - ayeuna Badan Pengusahaan Kawasan Perdagangan Bébas jeung Palabuhan Bébas Batam (BP Batam);
• 1983-1998 Direktur Utama PT Pindad (Persero) - dibentuk 29 Apr'83 ti Perindustrian TNI Angkatan Darat (Pindad);
• 1984-1998 Ketua Dewan Risét Nasional - peningkatan dari Tim Perumus Program Utama Nasional Risét jeung Téknologi (PEPUNAS RISTEK) anu dijieun 11 Mei'78;
• 1989-1998 Ketua Badan Pengelola Industri Stratégis (BPIS) jeung Wakil Ketua Déwan Pembina Industri Stratégis (DPIS);

Riwayat karir pamaréntahan

• Menteri Negara Risét jeung Téknologi Kabinét Pembangunan III (1978–1983);
• Menteri Negara Risétt jeung Téknologi Kabinét Pembangunan IV (1983–1988);
• Menteri Negara Risét jeung Téknologi Kabinét Pembangunan V (1988–1993);
• Menteri Negara Risét jeung Téknologi Kabinét Pembangunan VI (1993–1998);
• Ketua Tim Kaputusan Présidén (Keppres) 35;
• Wakil Présidén RI (1998);
• Présidén RI (1998–1999).

Nalika jadi présidén

Habibie ngawasa kapamimpinan Indonésia dina kaayaan nagara anu carut-marut akibat karusuhan jeung ancaman disintegrasi saatos Soeharto mundur dina jaman Orde Baru. Sanggeus ngajabat, anjeunna gancang ngabentuk kabinet tur fokus kana tugas utama, nya éta meunang deui dukungan ti Dana Moneter Internasional jeung komunitas nagara-nagara donor pikeun ngarojong pamulihan ékonomi. Sajaba ti éta, Habibie ngabébaskeun tahanan politik, ngalemeskeun kontrol kana kabébasan nyarita, ogé ngadorong kagiatan organisasi masarakat.

Dina mangsa kapamimpinanna anu pondok, Habibie nyieun dasar anu penting pikeun kamajuan Indonésia. Dina kapamimpinanna, medal sababaraha undang-undang anu penting, saperti UU Anti-Monopoli, UU Partéy Politik, sarta anu pangpentingna nyaéta UU Otonomi Daerah. UU Otonomi Daerah ieu hasil ngerem poténsi disintegrasi anu diwariskeun ti jaman saméméhna, nepi ka tungtungna diréngsékeun dina jaman kapamimpinan Susilo Bambang Yudhoyono. Tanpa undang-undang ieu, Indonésia kamungkinan bakal meunang nasib anu sarua saperti Uni Soviét jeung Yugoslavia anu kabagi-bagi.

Diangkatna B.J. Habibie jadi présidén ngabalukarkeun pro jeung kontra di tengah masarakat. Jalma anu satuju nyebutkeun yén diangkatna anjeunna geus saluyu jeung Pasal 8 UUD 1945, anu nyebutkeun yén lamun présidén eureun atawa teu tiasa ngalakukeun tugasna, wakil présidén bakal ngagentos nepi ka ahir masa jabatanna. Tapi, jalma anu teu satuju nyebutkeun yén diangkatna éta ngalanggar Pasal 9 UUD 1945, anu mewajibkeun présidén pikeun sumpah atawa jangji di hareupeun MPR atawa DPR saméméh ngawitan masa jabatanna.

Kawijakan politik

Léngkah-léngkah nu dilakukeun ku B.J. Habibie dina widang pulitik nyaéta:

1. Méré Kabébasan Pulitik Habibie muka kasempetan pikeun rahayat nyalurkeun aspirasina dina widang pulitik. Hasilna, mucunghul 48 partéy pulitik anyar.
2. Ngabébaskeun Narapidana Pulitik Anjeunna ngabébaskeun sababaraha narapidana pulitik, di antarana Sri Bintang Pamungkas, tilas anggota DPR nu dipanjara lantaran ngiritik Présidén Soeharto, sarta Muchtar Pakpahan, pupuhu buruh nu dihukum lantaran dituduh nyababkeun karusuhan di Medan dina taun 1994.
3. Ngakuan Serikat Buruh Mandiri Habibie nyabut larangan kana ngadegkeun serikat-serikat buruh mandiri.
4. Nyieun Undang-Undang Nu Demokratis Anjeunna nyusun tilu undang-undang anu ngarojong démokrasi:
   • UU No. 2 Taun 1999 ngeunaan Partéy Pulitik
   • UU No. 3 Taun 1999 ngeunaan Pemilu
   • UU No. 4 Taun 1999 ngeunaan Susunan jeung Kadudukan MPR/DPR
5. Nangtukeun Ketetapan MPR Saperluna 12 Ketetapan MPR ditetepkeun, opat di antarana ngaréaksi kana tuntutan réformasi:
   • Tap MPR No. VIII/MPR/1998: Nyabut Tap No. IV/MPR/1983 ngeunaan Referendum.
   • Tap MPR No. XVIII/MPR/1998: Nyabut Tap No. II/MPR/1978 ngeunaan Pancasila salaku asas tunggal.
   • Tap MPR No. XII/MPR/1998: Nyabut Tap No. V/MPR/1978 nu masihan Présidén hak di luar undang-undang.
   • Tap MPR No. XIII/MPR/1998: Méré wates lilana masa jabatan Présidén jeung Wakil Présidén dugi ka dua période.
6. Daptar 12 Ketetapan MPR
   • Tap MPR No. X/MPR/1998: Pokok-pokok réformasi pembangunan nasional.
   • Tap MPR No. XI/MPR/1998: Nyelenggarakeun nagara anu bebas tina korupsi, kolusi, jeung nepotisme.
   • Tap MPR No. XIII/MPR/1998: Wates lilana jabatan Présidén jeung Wakil Présidén.
   • Tap MPR No. XV/MPR/1998: Palaksanaan otonomi daérah.
   • Tap MPR No. XVI/MPR/1998: Pulitik ékonomi pikeun démokrasi ékonomi.
   • Tap MPR No. XVII/MPR/1998: Pangakuan kana Hak Asasi Manusa (HAM).
   • Tap MPR No. VII/MPR/1998: Robahan Tata Tertib MPR.
   • Tap MPR No. XIV/MPR/1998: Pemilu.
   • Tap MPR No. III/V/MPR/1998: Referendum.
   • Tap MPR No. IX/MPR/1998: Garis-Garis Besar Haluan Nagara (GBHN).
   • Tap MPR No. XII/MPR/1998: Wewenang Présidén pikeun nyukseskeun pembangunan nasional.
   • Tap MPR No. XVIII/MPR/1998: Nyabut Pedoman Panghayatan jeung Pangamalan Pancasila (P4).

Kawijakan ékonomi

Dina widang ékonomi, B.J. Habibie suksés ngajaga nilai tukar rupiah kana dolar AS dina kisaran Rp10.000 dugi ka Rp15.000. Tapi, dina ahir pamaréntahanana, utamana sanggeus laporan pertanggungjawabanana ditolak ku MPR, nilai tukar rupiah naék tajug nepi ka Rp6.500 per dolar AS, hiji tingkat anu teu acan pernah kahontal deui dina jaman pamaréntahan salajengna. Sajaba ti éta, anjeunna ogé ngamimitian nerapkeun kamerdikaan Bank Indonesia pikeun langkung fokus kana urusan ékonomi.

Pikeun méréskeun krisis moneter jeung ningkatkeun ékonomi Indonesia, B.J. Habibie ngalakukeun sababaraha léngkah ieu:

1. Ngarestrukturisasi jeung ngarekapitulasi perbankan Hal ieu dilakukeun ku cara ngadegkeun Badan Penyehatan Perbankan Nasional (BPPN) jeung Unit Pangatur Aset Nagara.
2. Melikuidasi Bank Bermasalah Sababaraha bank anu bermasalah dileungitkeun atawa ditutup.
3. Ngangkat Nilai Tukar Rupiah Nilai tukar rupiah ka dolar AS tiasa ditingkatkeun ka handapeun Rp10.000,00.
4. Ngadegkeun Lembaga Pemantau Utang Luar Negeri Lembaga ieu didamel pikeun ngawas sarta méréskeun masalah utang luar negeri.
5. Ngalarapkeun Réformasi Ékonomi IMF Anjeunna ngalaksanakeun réformasi ékonomi anu dijadikeun sarat ku International Monetary Fund (IMF).
6. Ngengeskeun Undang-Undang Anti Monopoli Undang-Undang No. 5 Taun 1999 ngeunaan Larangan Praktek Monopoli jeung Persaingan Nu Teu Séhat diresmikeun.
7. Ngengeskeun Undang-Undang Perlindungan Konsumen Undang-Undang No. 8 Taun 1999 ngeunaan Perlindungan Konsumen ogé disahkeun pikeun ngajaga hak-hak konsumen.

Ahir jabatan présidén

Numutkeun pihak oposisi, salah sahiji kasalahan pangbadagna nu dilakukeun ku B.J. Habibie nalika jabat salaku Présidén nyaéta ngidinan diayakeunana referendum pikeun Propinsi Timor Timur (anu ayeuna jadi Timor Leste). Dina waktu éta, Habibie ngalakukeun hiji kaputusan anu ngageunjleungkeun masarakat umum, nyaéta ngadamel jajak pendapat pikeun masarakat Timor Timur, naha maranéhna hoyong merdéka atawa tetep jadi bagian ti Indonesia. Dina jaman kaprésidénanana, Propinsi Timor Timur ahirna ngahontal kamerdékaan sarta milih jadi nagara merdéka anu berdaulat kalayan nami Timor Leste dina bulan Agustus 1999. Kapisahan ieu diumumkeun dina tanggal 30 Agustus 1999.

Kasus ieu ngadorong pihak oposisi, anu henteu puas ku kapamimpinan Habibie, pikeun nguatkeun usaha pikeun ngaleupaskeun anjeunna. Nalika Habibie jadi salah sahiji calon dina pamilihan présidén ku MPR taun 1999, pencalonanana ditolak ku sabagian gedé anggota DPR. Habibie dianggap masih patali sareng rezim Orde Baru. Penentangan ieu asalna ti anggota DPR ti partéy pangusungna, nyaéta Partéy Golongan Karya, ogé ti anggota DPR anu sanés. Kaayaan ieu nyababkeun laporan pertanggungjawaban Habibie salaku présidén ditolak dina Sidang Umum MPR taun 1999. Lantaran éta, Habibie mutuskeun pikeun mundur ti pencalonanana salaku présidén.

Pandangan ngeunaan pamaréntahan Habibie dina jaman awal réformasi umumna négatif, tapi sapanjang waktu, loba pihak anu ningali pamaréntahanana sacara positip. Salah sahiji pandangan positip ieu disampeurkeun ku L. Misbah Hidayat dina bukuna Reformasi Administrasi: Kajian Komparatif Pemerintahan Tiga Presiden.

Visi, misi, jeung kapamimpinan Habibie dina ngalaksanakeun agenda réformasi teu tiasa dipisahkeun ti pangalaman hirupna. Unggal kaputusan anu diambilna salawasna dumasar kana faktor anu tiasa diukur. Ku kituna, teu anéh upami sababaraha kawijakan anu dilakukeunana kadang ngageunjleungkeun tur hésé dipahami ku sababaraha pihak. Malah, aya nu nyangka yén Habibie apolitis sareng henteu boga rasa empati. Ieu téh bisa dipahami lantaran latar pendidikan Habibie minangka doktor di widang konstruksi pesawat terbang.

Dina hal démokratisasi, Habibie ngalakukeun sababaraha parobahan ku ngawangun pamaréntahan anu transparan jeung dialogis. Prinsip démokrasi ogé dilarapkeun dina kawijakan ékonomi anu dirojong ku panegakan hukum sarta ditujukeun pikeun karaharjaan rahayat. Dina ngatur kabinét sapopoéna, anjeunna ngalakukeun parobahan anu signifikan, kayaning ningkatkeun koordinasi sarta ngaleungitkeun egosentrisme sektoral antara menteri.

Salian ti éta, sababaraha inovasi mewarnai gaya kapamimpinan Habibie dina nyanghareupan masalah bangsa. Dina usaha ngungkulan masalah ékonomi, misalna, anjeunna ngangkat pangusaha salaku utusan husus anu nanggung biayana sorangan. Tugas ieu kacida pentingna, lantaran salah sahiji kalemahan pamaréntah nyaéta kurangna komunikasi anu jelas ngeunaan kaayaan Indonesia ka masarakat internasional. Sedengkeun média, utamana média asing, condong ngan ukur ngawanohkeun warta négatif ngeunaan Indonesia anu nyababkeun bérita-bérita teu saimbang.

Pasca-kaprésidénan

Sanggeus henteu deui nyekel kalungguhan salaku présidén, B.J. Habibie sempet cicing jeung dumuk di Jerman. Tapi, dina jaman kaprésidénan Susilo Bambang Yudhoyono, anjeunna deui aktip jadi panasehat présidén pikeun ngawal prosés démokratisasi di Indonesia ngaliwatan organisasi anu didirikeunana, Habibie Center, sarta tungtungna anjeunna mutuskeun pikeun tetep cicing di Indonesia.

Kontribusi gedé Habibie pikeun bangsa tetep dilakukeun dina mangsa kapamimpinan Présidén Joko Widodo. Habibie aktip méré masukan sarta gagasan pikeun ngembangkeun sumber daya manusa di Indonesia.

Kasibukan séjén B.J. Habibie nyaéta ngurus industri pesawat terbang anu keur dikembangkeunana di Batam. Habibie ngajabat minangka Komisaris Utama di PT Regio Aviasi Industri, hiji perusahaan anu ngarancang pesawat R-80. Lajeng, anjeunna masrahkeun kalungguhan puncak perusahaan éta ka putrana, Ilham Habibie.

Ninggalkeun alam dunya

B.J. Habibie pupus di RSPAD Gatot Subroto dina tanggal 11 Séptémber 2019 jam 18.05 WIB alatan gagal jantung. Saméméhna, Habibie parantos ngalaksanakeun perawatan intensif ti tanggal 1 Séptémber 2019. Seupami poé saméméh dimakamkeun, layon B.J. Habibie diangkat ti RSPAD ka bumi Habibie-Ainun di Jalan Patra Kuningan XIII Blok L15/7 No. 5, wewengkon Patra Kuningan, pikeun disemayarkeun. Anjeunna teras dimakamkeun di gigireun pamajikanana, Hasri Ainun Besari, di Taman Makam Pahlawan Kalibata, slot 120, dina tanggal 12 Séptémber 2019 jam 14.00 WIB. Upacara panguburan ieu dihadegan ku Présidén Républik Indonesia, Joko Widodo, salaku inspektur upacara.

B.J. Habibie mangrupa présidén Indonesia kahiji anu dikurebkeun di taman makam pahlawan di ibukota Jakarta. Sedengkeun éta, Présidén Sukarno sareng Abdurrahman Wahid dikurebkeun di Jawa Timur, sarta Présidén Suharto dikurebkeun di Karanganyar, Jawa Tengah.

Perdana Menteri Malaysia, Mahathir Mohamad, ngucapkeun belasungkawa sanggeus Habibie pupus. Dina akun Twitter-na, anjeunna ngucapkeun duka ka rahayat Indonesia alatan kepergian Habibie. Habibie ngawasa dina période 1998 nepi ka 1999, nu mangrupakeun période kahiji kalungguhan Mahathir. Ka média sanggeus ilubiung dina acara dinner dina rangka ulang taun ka-35 Universitas Binary, sakumaha anu dikutip ku The Star, Mahathir nyarios yén anjeunna kacida sedihna.

Jabatan pulitik
Saméméhna Suharto	Presiden Indonésia 1998 - 1999	Sanggeusna Abdurrahman Wahid
Saméméhna Try Sutrisno	Wakil Presiden Indonésia 1998	Sanggeusna Megawati Sukarnoputri