X

X
Alfabét Latin dasar

Kaca ieu boga artikel ngeunaan hurup X dina alfabét Latin. Pikeun pamakéan séjénna, tempo X (disambiguasi).

Wiktionary logo

Baca ogé pedaran Wikikamus ngeunaan kecap

X

X nyaéta hurup ke-24 dina alfabét Latin. Hurup ieu dibaca /ɛks/. Dina élmu fonétik, x nyaéta lambang IPA sarta X-SAMPA pikeun konsonan desis wiati-wiati tukang nirsuara, kawas dwihuruf "kh" dina kecap "khusus" dina basa Indonésia.

Sajarah

Hiéroglif Mesir
"tihang"

Fénisia
S

Yunani
Ksi

Yunani
Khi

Étruska
X

Dina mulanya, gabungan konsonan /ks/ dina basa Yunani Kuna ditulis sarua, minangka Khi Χ (dialek Kulon) atawa Ksi Ξ (dialek Wétan). Pamustunganana, Khi dipaké pikeun sada /kʰ/ (/x/ dina basa Yunani Modérn), samentara Ksi dipaké pikeun sada /ks/. Urang Étruska geus nyokot alih Χ ti dialek Yunani Kulon Kuna; mangka, X ngawakilan sada /ks/ dina basa Étruska sarta Latin.

Henteu dipikanyaho naha hurup Khi sarta Ksi mangrupa ciptaan urang Yunani, atawa asalna ti rungkun basa Semit. Khi diurutkan ampir dina ahir susunan alfabét Yunani, sanggeus hurup-hurup asal Semit, babarengan jeung Fi, Psi, sarta Oméga, jeung alpukah yén hurup-hurup éta mangrupa inovasi; leuwih deui, henteu aya hurup anu ngawakilan sada /ks/ sacara terperinci dina basa Semit. Aya hiji hurup Fénisia kheth anu kamungkinan berbunyi /ħ/, rada sarupa kalayan /kʰ/, tapi mulanya ditarima dina alfabét Yunani minangka konsonan /h/, sarta saterusna, dipaké pikeun sada vokal panjang Eta (Η,η), mangka hurup éta henteu kasampak minangka asal hurup Khi. Hurup Fénisia Samekh (ngawakilan /s/) mindeng dianggap minangka inspirasi pikeun Ksi, tapi kawas anu diterangkan, Khi miboga wangun anu béda ti Ksi—meskipun hurup éta meureun mangrupa variasi séjén anu ogé asalna ti samekh. Wangun asal samekh sugan mangrupa hiéroglif Mesir pikeun Djed, tapi ieu ogé henteu pasti alatan euweuh wangun Protosinaitik pikeun hurup ieu anu idéntik kalayanana.

Pamakéan

Dina Alfabét Fonétis International, [x] nyaéta simbol konsonan desis wiati-wiati tukang nirsuara.
Dina alfabét Latin, X melambangkan sada /ks/.
Dina Angka Romawi, X melambangkan bilangan 10 (sapuluh).
Dina sawatara basa, minangka parobahan peunteun fonétik sarta adaptasi tulisan leungeun, X dilafalkan berbéda-béda.
Dina basa Indonésia, X dipaké dina istilah anu diserep ti basa kosta, contona xenon.
Dina basa Inggris, X nyaéta hurup pikeun gugus konsonan [ks]; atawa sakapeung lamun dituturkeun ku suku kecap beraksen anu dimimitian jeung sada vokal, atawa lamun dituturkeun ku "h" nirsuara sarta sada vokal beraksen [gz] (conto: exhaust, exam); sawajarnana diucapkan [z] lamun jadi hurup kahiji hiji kecap (conto: xylophone), sarta dina sawatara kecap majemuk sada [z] henteu robah (conto: meta-xylene). X ogé melambangkan sada [kʃ] dina omongan anu lekasan kalayan -xion. X ogé melambangkan sada [gʒ] atawa [kʃ], contona dina kecap luxury sarta sexual. Lamun hurup X mengawali kecap dina basa Inggris kawas xynene sarta sada z anu dihasilkeun, mangka hurup X henteu diucapkan. X di ahir kecap biasana diucapkan [ks] (conto: ax/axe) kajaba dina kecap pinjaman kawas faux (tempo ulasan pikeun basa Perancis, di handapeun).
Dina basa Malayu, X lain waé mangrupa hurup anu pang saeutik dipaké di sakumna kosakata basa Malayu, hurup ieu séolah-olah henteu kungsi dipaké kajaba pikeun kecap-kecap anu nyebutkeun ngaran hurup ieu dina kecap kasebut (conto: sinar-X). Pikeun kecap-kecap pinjaman ti basa séjén anu ngandung hurup "x" kawas sex sarta xylophone, hurup x digantian kalayan "ks" ([ks] di tengah atawa ahir kecap) atawa "z" ([z] di mimiti kecap), ku kituna dieja séks sarta zilofon.
Dina basa Spanyol lila, X disebut kawas [ʃ] alatan basa ieu masih sasada jeung basa Iberia anu séjén. Saterusna, sada ieu robah jadi sada [x] anu teuas. Dina basa Spanyol modérn, sada [x] dieja kalayan j, atawa kalayan g saméméh e sarta i, tapi x dikekalkan pikeun sasatengah ngaran (contona México, anu beralternasi kalayan Méjiko). Kiwari, X ngawakilan sada [s] (minangka hurup kahiji omongan), atawa alpukah konsonan [ks] sarta [gs] (conto: oxígeno, examen). Leuwih arang deui; kawas dina basa Spanyol lila, hurup x kaci disebut minangka [ʃ] di poé ieu dina kecap-kecap ngaran has kawas Raxel (variasi Rachel) sarta Xelajú. Dina variasi basa Spanyol di Amérika sarta séséo, digraf xc di excelente disebut minangka [ks] tapi di Spanyol, kombinasi konsonan kasebut disebut [ks-θ].
Dina basa Albania, x ngawakilan [dz], samentara digraf xh ngawakilan [dʒ].
Dina Hanyu Pinyin, sistem transkripsi resmi pikeun basa Mandarin, hurup x ngawakilan sada konsonan desis prawiati-wiati henteu bersuara (/ɕ/).
Dina basa Jerman sarta basa Italia, X dipaké utamana dina kecap serapan.