Basa Sangsekerta
| Basa Sangsakerta (Samskrtavāk / संस्कृतम्) | |
|---|---|
| Dipaké di: | Asia |
| Wewengkon: | India jeung sawatara wewengkon séjénna di Asia Kidul sarta Asia Tenggara |
| Jumlah pamaké: | 6.106 (sénsus 1981). 194.433 pamaké basa kadua (sénsus 1961) |
| Urutan ka: | henteu dina 100 panggedéna |
| Klasifikasi rungkun basa: | Indo-éropah |
| Status resmi | |
| Basa resmi di: | India |
| Diatur ku: | teu aya |
| Sandi basa | |
| ISO 639-1 | sa |
| ISO 639-2 | san |
| ISO 639-3 | {{{iso3}}} |
| SIL | SKT |
| Tempo ogé: Basa - Daptar basa | |
Basa Sangsakerta nyaéta salah sahiji basa Indo-éropah nu pangkolotna anu masih dipikawanoh sarta sajarahna kaasup anu pangpanjangna. Basa anu bisa nandingan 'umur' basa ieu ti rungkun basa Indo-éropah ngan basa Hitit. Kecap Sangsakerta, dina basa Sangsakerta Saṃskṛtabhāsa hartina nyaéta basa anu sampurna. Maksudna, kabalikan tina basa Prakerta, atawa basa rahayat.
Basa Sangsakerta mangrupa hiji basa klasik India, hiji basa liturgis dina ageman Hindu, Buda, jeung Jainisme sarta salah sahiji ti 23 basa resmi India. Basa ieu ogé ngabogaan status anu sarua di Népal.
Posisina dina kabudayaan Asia Kidul jeung Asia Tenggara saperti posisi basa Latén jeung Yunani di Éropah. Basa Sangsakerta mekar jadi réa basa-basa modéren di anakbenua India. Basa ieu mecenghul dina wangun pra-klasik minangka basa Wéda. Anu kaeusi dina kitab Rgweda mangrupa fase anu pangkolotna sarta paling buhun. Basa ieu ditulis munggaran dina waktu kurang leuwih 1700 SM sarta basa Sangsakerta Wéda nyaéta basa Indo-arya anu pangkolotna dipanggihan sarta salah sahiji anggota rungkun basa Indo-éropah anu pangkolotna.
Hasanah sastra Sanskerta ngawengku puisi anu ngabogaan hiji talari anu beunghar, drama sarta ogé teks-teks ilmiah, téknis, falsafi, sarta agamis. Ayeuna basa Sansekerta masih tetep dipaké sacara lega minangka hiji basa sérémonial dina upacara-upacara Hindu dina wangun stotra sarta mantra. Basa Sanskerta anu diucapkan masih dipaké dina sawatara lembaga tradisional di India sarta komo aya sawatara usaha pikeun ngahirupkeun balik basa Sanskerta.
Anu baris diomongkeun di artikel ieu téh basa Sanskerta Klasik kawas diulas dina tatabahasa Sansekerta karangan Panini, dina kira-kira taun 500 SM.
Sajarah
[édit | édit sumber]
Kecap sipat saṃskṛta- hartosna "berbudaya". Basa anu dirujuk minangka saṃskṛtā vāk "basa anu berbudaya" sacara definisi geus sok mangrupa basa anu "luhur", dipaké pikeun kaperluan ageman sarta kaperluan ilmiah sarta teu saluyu jeung basa anu dipaké ku rahayat jelata. Basa ieu ogé disebut deva-bhāṣā anu hartina nyaéta "basa Dewata". Tatabahasa basa Sanskerta pangkolotna anu masih lestari ialah karangan Pāṇini sarta berjudulkan Aṣṭādhyāyī ("Tatabahasa Dalapan Bab") anu kurang leuwih ditarikh asalna ti abad ke-5 SM. Tatabahasa ieu utamana mangrupa tatabahasa normatif atawa preskriptif anu utamana mengatur cara pamakéan anu baku sarta lain deskriptif, cacak tatabahasa ieu ogé memuat bagian-bagian deskriptif utamana ngeunaan wangun-wangun Weda anu geus henteu dipaké deui dina jaman Panini.
Basa Sanskerta kaasup cabang Indo-arya ti rungkun basa Indo-eropa. Babarengan jeung basa Iran, basa Sanskerta kaasup rungkun basa Indo-iran sarta kalawan ieu bagian ti jumplukan Satem basa-basa Indo-eropa, anu ogé ngawengku cabang Balto-slavik.
Sabot istilah basa Sanskerta mecenghul di India, basa ieu teu pisan-pisan ditempo minangka hiji basa anu béda ti basa-basa séjénna, tapi utamana minangka wangun lemes atawa berbudaya dina ngomong. Pangaweruh baris basa Sanskerta mangrupa hiji tanda kelas social sarta basa ieu utamana diajarkan ka anggota kasta-kasta luhur, ngaliwatan analisis saksama para tatabahasawan Sanskerta kawas Pāṇini. Basa Sanskerta minangka basa terpelajar di India aya di gigireun / sabeulah basa-basa Prakreta anu mangrupa basa rahayat sarta ahirna ngembang jadi basa-basa Indo-arya modern (basa Hindi, basa Assam, basa Urdu, Bengali sarta saterusna). Lolobana basa Dravida ti India, cacak mangrupa bagian rungkun basa anu béda, maranéhanana pohara dipangaruhan basa Sanskerta, utamana dina wangun kecap-kecap pinjaman. Basa Kannada, Telugu sarta Malayalam ngabogaan jumlah kecap pungut anu pangbadagna samentara basa Tamil ngabogaan anu terendah. Pangaruh basa Sansekerta dina basa-basa ieu dipikawanoh kalawan wacana Tat Sarua ("sarua") sarta Tat Bhava ("berakar"). Samentara éta basa Sansekerta sorangan ogé meunangkeun pangaruh substratum basa Dravida saprak mangsa pohara mimiti.
Basa Weda
[édit | édit sumber]
Basa Sanskerta Weda atawa disingkat minangka basa Weda nyaéta basa anu dipaké di jero kitab suci Weda, teks-teks suci mimiti ti India. Teks Weda anu pangmimitina nyaéta Ṛgweda, diperkirakan ditulis dina milennium ke-2 SM, sarta pamakéan basa Weda dilaksanakeun nepi ka kurang leuwih taun 500 SM, sabot basa Sanskerta Klasik anu dikodifikasikan Panini mimiti mecenghul.
Wangun Weda ti basa Sanskerta nyaéta hiji turunan deukeut basa Proto-indo-iran, sarta masih lumayan jiga (jeung ganjor kurang leuwih 1.500 taun) ti basa Proto-indo-europa, wangun basa anu direkonstruksi ti kabéh basa Indo-eropa. Basa Weda nyaéta basa pangkolotna anu masih diketemukan ti cabang basa Indo-iran ti rungkun basa Indo-eropa. Basa ieu masih pohara deukeut kalawan basa Avesta, basa suci ageman Zoroastrianisme. Kekerabatan antara basa Sanskerta kalawan basa-basa anu leuwih mutakhir ti Éropa kawas basa Yunani, basa Latin sarta basa Inggris bisa ditempo dina kecap-kecap katut: Ing. mother /Skt. मतृ matṛ atawa Ing. father /Skt. पितृ pitṛ.
Panalungtikan ku bangsa Éropa
[édit | édit sumber]Panalungtikan basa Sanskerta ku bangsa Éropa dimimitian ku Heinrich Roth (1620–1668) sarta Johann Ernst Hanxleden (1681–1731), sarta dituluykeun kalawan proposal rungkun basa Indo-eropa ku Sir William Jones. Hal ieu memainkan lalakon penting dina perkembangan élmu perbandingan basa di Dunya Kulon.
Sir William Jones, dina kasempetan berceramah ka Asiatick Society of Bengal di Calcutta, 2 Pébruari 1786, ngomong:
| "The Sanskrit language whatever be its antiquity, is of a wonderful structure; more perfect than the Greek, more copious than the Latin, and more exquisitely refined than either, yet bearing to both of them a stronger affinity, both in the roots of verbs and in the forms of grammar, than could possibly have been produced by accident; so strong, indeed, that no philologer could examine them all three, without believing them to have sprung from some common source, which, perhaps, no longer exists." |
| "Basa Sanskerta, kumaha ogé kekunaannya, ngabogaan struktur anu menakjubkan; leuwih sampurna batan basa Yunani, leuwih lega batan basa Latin sarta leuwih lemes sarta berbudaya batan duanana, tapi ngabogaan keterkaitan anu leuwih reukeut dina duanana, boh dina wangun akar kecap-kecap gawé boh wangun tatabahasa, anu mustahil lumangsung ngan sacara pareng; pohara eratlah keterkaitan ieu, ku kituna teu aya saurang ahli basa anu bisa nalungtik katiluna, tanpa percaya yén maranéhanana mecenghul ti asal anu sarua, anu jigana geus euweuh." |
Memang élmu linguistik (babarengan kalawan fonologi, dsb.) mimiti mecenghul di antara para tatabahasawan India kuna anu usaha netepkeun hukum-hukum basa Sanskerta. Élmu linguistik modern réa berhutang ka maranéhanana sarta ayeuna réa istilah-istilah konci kawas bahuvrihi sarta suarabakti dicokot ti basa Sansekerta.
Sawatara ciri-ciri
[édit | édit sumber]Kasus
[édit | édit sumber]Salah sahiji ciri-ciri utama basa Sanskerta ialah ayana kasus dina basa ieu, anu berjumlah 8. Dina basa Latin anu masih sarungkun ngan aya 5 kasus. Sajaba ti éta aya tilu génder dina basa Sanskerta, maskulin, feminin sarta netral sarta tilu modus jumlah, singular, dualis sarta loba:
- kasus nominatif
- kasus vokatif
- kasus akusatif
- kasus instrumentalis
- kasus datif
- kasus ablatif
- kasus genetif
- kasus lokatif
Di handapeun ieu disajikan hiji conto kabéh kasus hiji kecap maskulin singular deva (Déwa, Pangéran atawa Raja).
Singular:
- nom. devas harti: "Déwa"
- vok. (he) deva harti: "Wahai Déwa"
- ak. devam harti: "ka Déwa" dsb.
- inst. devena harti: "jeung Déwa" dsb.
- dat. devāya harti: "ka Déwa"
- ab. devāt harti: "ti Déwa"
- gen. devasya harti: "milik Déwa"
- lok. deve harti: "di Déwa"
Dualis:
- nva devau
- ida devābhyām
- gl devayos
Loba:
- nv devās
- a devān
- i devais
- da devebhyas
- g devānām
- l deveṣu
Tuluy di handapeun ieu disajikan dina wangun tabel.
Skema dasar tasrifan (deklensi) sufiks pikeun kecap-kecap barang sarta sipat
[édit | édit sumber]Skema dasar tasrifan basa Sanskerta pikeun kecap-kecap barang sarta sipat disajikan di handapeun ieu. Skema ieu lumaku pikeun kalolobaan kecap-kecap.
| Tunggal | Dualis | Loba | |
|---|---|---|---|
| Nominatif | -s
(-m)|| -au (-ī)|| -as (-i) | ||
| Akusatif | -am
(-m)|| -au (-ī)|| -as (-i) | ||
| Instrumentalis | -ā | -bhyām | -bhis |
| Datif | -e | -bhyām | -bhyas |
| Ablatif | -as | -bhyām | -bhyas |
| Genitif | -as | -os | -ām |
| Lokatif | -i | -os | -su |
| Vokatif | -s
(-)|| -au ( -ī)|| -as (-i) |
Pokok-a
[édit | édit sumber]Pokok-a (/ə/ or /ɑː/) ngawengku kelas akhiran kecap barang anu pangbadagna. Biasana kecap-kecap anu lekasan kalawan -a pondok berkelamin maskulin atawa netral. Kecap-kecap barang anu berakhirkan -a panjang (/ɑː/) ampir sok feminin. Kelas ieu sangatlah badag alatan ogé ngawengku akhiran -o ti basa proto-indo-eropa.
| Maskulin (kā́ma- 'asih') | Netral (āsya- 'sungut') | Feminin (kānta- 'tersayang') | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Dualis | Loba | Tunggal | Dualis | Loba | Tunggal | Dualis | Loba | |
| Nominatif | kā́mas | kā́māu | kā́mās | āsyàm | āsyé | āsyā̀ni | kāntā | kānte | kāntās |
| Akusatif | kā́mam | kā́māu | kā́mān | āsyàm | āsyé | āsyā̀ni | kāntām | kānte | kāntās |
| Instrumentalis | kā́mena | kā́mābhyām | kā́māis | āsyéna | āsyā̀bhyām | āsyāìs | kāntayā | kāntābhyām | kāntābhis |
| Datif | kā́māya | kā́mābhyām | kā́mebhyas | āsyā̀ya | āsyā̀bhyām | āsyébhyas | kāntāyai | kāntābhyām | kāntābhyās |
| Ablatif | kā́māt | kā́mābhyām | kā́mebhyas | āsyā̀t | āsyā̀bhyām | āsyébhyas | kāntāyās | kāntābhyām | kāntābhyās |
| Genitif | kā́masya | kā́mayos | kā́mānām | āsyàsya | āsyàyos | āsyā̀nām | kāntāyās | kāntayos | kāntānām |
| Lokatif | kā́me | kā́mayos | kā́meṣu | āsyé | āsyàyos | āsyéṣu | kāntāyām | kāntayos | kāntāsu |
| Vokatif | kā́ma | kā́mau | kā́mās | ā́sya | āsyé | āsyā̀ni | kānte | kānte | kāntās |
Poko -i sarta -u
[édit | édit sumber]| Mas. sarta Fem. (gáti- 'kepergian') | Netral (vā́ri- 'cai') | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Dualis | Loba | Tunggal | Dualis | Loba | |
| Nominatif | gátis | gátī | gátayas | vā́ri | vā́riṇī | vā́rīṇi |
| Akusatif | gátim | gátī | gátīs | vā́ri | vā́riṇī | vā́rīṇi |
| Instrumentalis | gátyā | gátibhyām | gátibhis | vā́riṇā | vā́ribhyām | vā́ribhis |
| Datif | gátaye, gátyāi | gátibhyām | gátibhyas | vā́riṇe | vā́ribhyām | vā́ribhyas |
| Ablatif | gátes, gátyās | gátibhyām | gátibhyas | vā́riṇas | vā́ribhyām | vā́ribhyas |
| Genitif | gátes, gátyās | gátyos | gátīnām | vā́riṇas | vā́riṇos | vā́riṇām |
| Lokatif | gátāu, gátyām | gátyos | gátiṣu | vā́riṇi | vā́riṇos | vā́riṣu |
| Vokatif | gáte | gátī | gátayas | vā́ri, vā́re | vā́riṇī | vā́rīṇi |
| Mas. sarta Fem. (śátru- 'seteru, satru') | Netral (mádhu- 'madu') | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Dualis | Loba | Tunggal | Dualis | Loba | |
| Nominatif | śátrus | śátrū | śátravas | mádhu | mádhunī | mádhūni |
| Akusatif | śátrum | śátrū | śátrūn | mádhu | mádhunī | mádhūni |
| Instrumentalis | śátruṇā | śátrubhyām | śátrubhis | mádhunā | mádhubhyām | mádhubhis |
| Datif | śátrave | śátrubhyām | śátrubhyas | mádhune | mádhubhyām | mádhubhyas |
| Ablatif | śátros | śátrubhyām | śátrubhyas | mádhunas | mádhubhyām | mádhubhyas |
| Genitif | śátros | śátrvos | śátrūṇām | mádhunas | mádhunos | mádhūnām |
| Lokatif | śátrāu | śátrvos | śátruṣu | mádhuni | mádhunos | mádhuṣu |
| Vokatif | śátro | śátrū | śátravas | mádhu | mádhunī | mádhūni |
Poko vokal panjang
[édit | édit sumber]| Poko ā (jā- 'kepandaian') | Poko ī (dhī- 'pikiran') | Poko ū (bhū- 'bumi') | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Dualis | Loba | Tunggal | Dualis | Loba | Tunggal | Dualis | Loba | |
| Nominatif | jā́s | jāú | jā́s | dhī́s | dhíyāu | dhíyas | bhū́s | bhúvāu | bhúvas |
| Akusatif | jā́m | jāú | jā́s, jás | dhíyam | dhíyāu | dhíyas | bhúvam | bhúvāu | bhúvas |
| Instrumentalis | jā́ | jā́bhyām | jā́bhis | dhiyā́ | dhībhyā́m | dhībhís | bhuvā́ | bhūbhyā́m | bhūbhís |
| Datif | jé | jā́bhyām | jā́bhyas | dhiyé, dhiyāí | dhībhyā́m | dhībhyás | bhuvé, bhuvāí | bhūbhyā́m | bhūbhyás |
| Ablatif | jás | jā́bhyām | jā́bhyas | dhiyás, dhiyā́s | dhībhyā́m | dhībhyás | bhuvás, bhuvā́s | bhūbhyā́m | bhūbhyás |
| Genitif | jás | jós | jā́nām, jā́m | dhiyás, dhiyā́s | dhiyós | dhiyā́m, dhīnā́m | bhuvás, bhuvā́s | bhuvós | bhuvā́m, bhūnā́m |
| Lokatif | jí | jós | jā́su | dhiyí, dhiyā́m | dhiyós | dhīṣú | bhuví, bhuvā́m | bhuvós | bhūṣú |
| Vokatif | jā́s | jāú | jā́s | dhī́s | dhiyāu | dhíyas | bhū́s | bhuvāu | bhúvas |
Hukum sandhi
[édit | édit sumber]Sajaba ti éta dina basa Sanskerta beunang naon anu disebut hukum sandhi, hiji fenomena fonetik di mana dua sada béda anu padeukeut bisa berasimilasi.
Pembentukan kecap majemuk
[édit | édit sumber]Kecap-kecap majemuk dina basa Sanskerta pohara réa dipaké, utamana ngait kecap-kecap barang. Kecap-kecap ieu bisa jadi pohara panjang (leuwih ti 10 kecap). Nominal majemuk lumangsung jeung sawatara wangun, tapi sacara morfologis maranéhanana sajatina sarua. Saban kecap barang (atawa kecap sipat) aya dina wangun akarna (wangun lemah), jeung unsur pamungkas waé anu ditasrifkan luyu kasusna. Sawatara conto kecap barang atawa nominal majemuk kaasup kategori-kategori anu diperikan di handapeun ieu.
- Avyayibhāva
- Tatpuruṣa
- Karmadhāraya
- Dvigu
- Dvandva
- Bahuvrīhi
Basa Sanskerta dina sawatara aksara
[édit | édit sumber]
Kalimah "Muga Batara Siwa ngaraksa para pamaké basa Déwata. (Kalidasa)" dina basa Sangsakerta ngagunakeun sawatara aksara.
Bacaan leuwih tuluy
[édit | édit sumber]- (en) Jan Gonda, 1952, Sanskrit in Indonésia, New Delhi: International Academy of Indian Culture.
- (de) Jan Gonda, 1963, Kurze Elementar-grammatik der Sanskrit-sprache, Leiden: E.J. Brill
- (en) Jan Gonda, 1966, A Concise Elementary Grammar of the Sanskrit Language, Tuscaloosa and London. Translated from the German by Gordon B. Ford, jr.
- (id) Haryati Soebadio, 1983, Tatabahasa Sanskerta Ringkas. Jakarta: Djambatan.
Tempo ogé
[édit | édit sumber]
|
Artikel ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan. |