Wetu Telu

Pura Lingsar, Lombok Barat skira-kira taun 1920-an.

Wetu Telu (Waktu Tilu) nyaéta ajaran anu dilakukeun sabagian urang sélér Sasak anu cicing di Pulo Lombok ukur ngajalankeun tilu rukun Islam nyaéta maca dua kalimah sahadat, solat jeung puasa. Tilu rukun Islam cukup dilaksanakeun ku kyai salaku pamingpin agama anu ngahubungkeun aranjeunna jeung Allah. Maranéhna ogé percaya kana ayana roh suci para karuhun jeung kakuatan gaib anu aya dina rupa-rupa barang. Kaayan saperti kieu lumangsung kusabab sumebarna agama Islam di jaman baheula ka urang Sasak dilakukeun sacara bertahap. Di Pulo Lombok, aya dua jinis Islam anu dipisahkeun sacara diamétris, nyaéta, Islam Wetu Telu jeung Islam Wetu Lima. Islam Wetu Telu bisa dikategorikeun salaku agama tradisional, sedengkeun Islam Wetu Lima dikategorikeun salaku agama samawi. Aya ajén-inajén anu dipimilik ku Wetu Lima anu ogé diagem ku Wetu Telu. Pamakéan doa-doa dina basa Arab dicokot tina Al-Qur'an, kyai anu ngalaksanakeun peran imam, jeung masjid mangrupa bagian penting tina kapercayaan Wetu Telu anu dicokot tina Islam sacara umum.

Istilah

Wetu Telu miboga sababaraha harti. Mimiti, Wetu Telu hartina tilu cara baranahan mahluk hirup. Kadua, Wetu Telu hartina tilu sumber hukum dina Islam. Katilu, Wetu Telu hartina tilu tahapan kamekaran anu dialaman ku manusa. Wetu Telu anu ngarujuk kana tilu cara baranahan mahluk hirup, nyaéta ngalahirkeun, ngendog, jeung mentiuk atawa siki. Wetu Telu aya hubunganana jeung tilu sumber hukum anu méh sarua jeung Islam sacara umum, nyaéta Al-Qur'an, Al-Hadith jeung Ijma. Harti katilu Wetu Telu aya hubunganana jeung tilu tahapan anu kudu diliwatan ku manusa, nyaéta kalahiran, hirup jeung maot. Ieu mangrupa dasar pikeun jalma anu taat kana kapercayaan Wetu Telu dina ngalaksanakeun sagala rupa upacara tradisional. Sacara umum, upacara adat Islam Wetu Telu bisa dibagi jadi dua, nyaéta Gawe Urip sareng Gawe Pati . Gawe Urip mangrupa upacara hirup, anu kaasup upacara nalika proses kalahiran jeung kahirupan. Gawe Pati mangrupa upacara anu dilaksanakeun waktu aya nu tilar dunya.

Sajarah

Istilah Wetu Telu diwanohkeun ka masarakat ku Dr. J. Van Ball ngaliwatan tulisan dina taun 1940 kalayan judul Alip Bayan Party (panarjamah: Koentjaraningrat). Pesta Alip mangrupa hiji acara tradisional anu keur lumangsung unggal dalapan taun sakali kalawan tujuan ngahormat ku ayana pakuburan karuhun Bayan di kompleks makam Masjid Kuno Bayan. Wetu Telu ogé sering disebut Sesepen anu asalna tina Kecap sesep atawa nyerep anu hartina ilmu atawa ajaran anu diajarkeun dugi ka tuntas. Sesepen sering disebut rusiah sabab henteu loba nu bisa ngarti sagemblengna. Saha waé anu siap jeung miboga pamikiran anu hadé diajarkeun jeung dibéré pamahaman awal, nepi ka bisa méré pamahaman anu lengkep keur generasi anu bakal datang. Dina awal-awal kamunculanana, Islam Wetu Telu lahir di tengah-tengah Tradisi masarakat tradisional (Sélér Sasak), tuluy dimekarkeun di masarakat global. Globalisasi ngawangun paradigma kahirupan anu leuwih modéren jeung matak ajaran karuhun anu tradisional geus mimiti ditinggalkeun. Sawangan anu katinggaleun jaman leuwih dominan ti batan kapercayaan kana kamajuan budaya sabab ngahargaan naon anu kahontal ku karuhun jaman baheula anu kudu dimumulé. Islam Wetu Telu miboga filosofi kahirupan, nyaéta Pantrang Mopohokeun Karuhun anu nepi ka kiwari bisa lumaku keur sakabéh generasi.

Lokasi

Lokasi ayana Wetu Telu di Lombok téh nyaéta daérah Bayan, anu perenahna di Kabupatén Lombok Kalér . Lemburna aya di beulah kalér Pulo Lombok, anu aya di Kacamatan Bayan, Kabupatén Lombok Kalér. Kalurahan kalayan curah hujan 1.200-1.500 mm kalawan hiji suhu rata-rata 28-300C, éta tempat luhurna ngahontal 400-600 mdl kalawan aya di wewengkon pagunungan. Lemburna aya 9 (salapan) dusun, nyaéta Dukuh Bayan Barat, Dukuh Bayan Wétan, Dukuh Padamangku, Dukuh Genit Terit, Dusun Tutul Dukuh, Dukuh Sembulan, Dukuh Mendala jeung Dukuh Lokok Aur. Wates daérah kampung béh kalér wawatesan jeung désa Anyar, kidul jeung leuweung, gigireun wates kulon jeung Désa Senaru, di beulah wétan deukeut jeung Désa Sambi Elen. Penduduk désa Bayan (dina 2010) nyaéta 47.705 jiwa nepi ka 12.470 kapala kulawarga.

Pola ajaran

Sacara umum, jalma anu taat kana ajaran Wetuk Telu ngaku urang Islam . Tapi henteu pernah ngalakukeun kawajiban salaku muslim. Kawajiban ieu ukur dilaksanakeun ku kyai atawa guru. Ieu kaayaan nyababkeun pamahaman anyar pikeun masarakat Sasak, Kampung Bayan. Kadua pihak bakal nanggung résiko dina poé akhir. Kusabab kitu, kyai anu nuturkeun Islam Wetu Telu miboga status sosial anu luhur, dihargaan, jeung dipikahormat ku masarakat lokal. Unggal paréntah anu diucapkeun kudu diturut jeung dilaksanakeun. Saha waé anu teu patuh atawa nyigeung kyai, musibah bakal datang ka anjeunna jeung sakabé anggota kulawargana. Aranjeunna bakal disilibkeun dina riungan banjar (agama) atawa dina upacara tradisional. Hukuman atawa sanksi anu geus tumiba bisa dihampura sanggeus upacara salametan dilaksanakeun. Ieu upacara miboga tujuan salaku panulak dosa ogé léngkah munggaran dina malikkeun kahadéan dina kahirupan sosial. Pikeun jalma anu lain kyai, teu boga kawajiban solat jeung puasa. Salaku tambahan, lamun hayang diajar maca Al-Qur'an diwajibkeun beresih jeung suci jauh tina najis. Jalma anu asalna tina kelompok yakin pisan yén bakal asup surga, salila turut kana sagala paréntah kyai, saperti ngalakukeun hajat jeung méré zakat ka kyai. Dina ieu kapercayaan, maca Qur'an ngan ukur dilakukeun sawaktu-waktu, saperti dina bulan puasa jeung nalika aya anu tilar dunya. Sanggeus kitu, naskah Al-Qur'an jeung buku -buku Hadits bakal diteundeun di hareupeun imah. Konsép ngamulyakeun Al-Qur'an jeung hadits téh lain dibaca jeung dipaké dina kahirupan sapopoé, tapi diteundeun dina tempat anu pangluhurna nyaéta dina para imah. Ukuran kasucian manusa dumasar kana sistem kapercayaan Islam Wetu Telu nyaéta waktu geus jadi kyai atawa guru. Ku kituna, kyai atawa guru mangrupa manusa suci (ma'shm). Ngangkat kyai anyar téh dumasar kana wasiat kyai saméméhna, henteu dipilih sacara démokratis . Konsép kapamingpinan dina ieu kapercayaan ampir akur jeung konsép Imamah kaum Syiah . Pikeun Syiah, imam mangrupa kapentingan agama. Tanpa imam, ieu dunya bakal musnah malah dianggap teu pernah aya. Imam ogé dipercaya mangrupa wawakil Allah di bumi . Upama imam euweuh, ibadah ka Allah di dunya ogé moal aya, sabab ibadah ka Gusti kedah dibarengan jeung diajar ti hiji Imam. Ieu aya hubunganana jeung filsafat kahirupan Islam Wetu Telu Islam nyaéta tanpa ayana imam di dunya, dunya ieu bakal musnah . Estafeta kapamingpinan syiah dumasar kana tiori hak legitimasi dumasar kana hak suci Allah. Ku kituna, ngangkat imam kudu dumasar kana téks jeung wasiat .