Timor Lésté

Pék paluruh émbaran nu leuwih loba ngeunaan East Timor ku jalan nyungsi proyék sabaraya Wikipédia
	Définisi kamus ti Wiktionary
	Buku téks ti Wikibooks
	Cutatan ti Wikiquote
	Téks sumber ti Wikisource
	Gambar jeung média ti Commons
	Warta ti Wikinews
	Sumber pangajaran ti Wikiversity

Républik Démokratik Timor-Lésté
Repúblika Demokrátika Timór Lorosa'e; República Democrática de Timor-Leste Républik Démokratik Timor-Lésté
	Motto; "Unidade, Acção, Progresso" (Portugis); "Ngahiji, Meta, Mekar"
	Lagu; Pátria;
Ibu kota	Dili; 8°34′S 125°34′E
Kota panggedéna	Ibu kota
Basa resmi	Tetum, Portugis1
Pamaréntah	Républik
Merdika	ti Portugal2
Aréa
Populasi
GDP (PPP)	Perkiraan 2005
HDI (2004)	0.513 (sedeng) (ka-142)
Mata uang	Dolar A.S.3 (USD)
Zona wanci	(UTC+9)
TLD Internét	.tl4
Kode telepon	+670
1	Basa Indonésia jeung Basa Inggris diaku ku Undang-undang minangka "working language".
2	Indonésia nginvasi Timor Wétan dina 7 Désémber, 1975 sarta ninggalkeun taun 1999.
3	Koin centavo dipake oge.
4	.tp keur dina tahap kaluar.

Républik Démokratik Timor-Lésté (resmina, ngaran Timor-Lésté leuwih dipikaresep, sanajan Timor Wétan geus leuwih ilahar dina basa urang) nyaéta hiji nagara di Asia Tenggara. Nagara ieu perenahna di bagéan wétan Pulo Timor, deukeuteun kapuloan Atauro jeung Jaco, sarta Oecussi-Ambeno, éksklaf di sisi kulon kalér pulo, di wewengkon Timor Kulon, Indonésia. Nagara leutik nu legana ukur 5.376 mil pasagi (14,609 kilométer pasagi) ieu, perenahna kurang leuwih 400 mil (640 km) kulon kalereun Darwin, Australia.

Salila dijajah ku Portugal dina abad ka-16, Timor Wétan katelahna Timor Portugis salila mangabad-abad. Satuluyna diinvasi ku Indonésia taun 1975 sarta diaku minangka propinsi ka-27 taun satuluyna. Dumasar kana referendum taun 1999 nu dirojong ku PBB, Indonésia ngaleupaskeun kadali ka Timor Wetan sarta ngajadikeun nagara ieu nagara berdaulat munggaran dina abad ka-21 sarta dina milénium ka-3 dina 20 Méi 2002. Lian ti Pilipina, Timor Wetan mangrupa salah sahiji tina dua nagara Katolik Roma di Asia.

Etimologi[édit | édit sumber]

Ngaran "Timor" diturunkeun tina kecap timur, nu hartina "wétan" dina Basa Indonésia jeung Basa Malayu nu satuluyna jadi kecap Timor dina Basa Portugis. Ngaran Portugis Timor-Lésté (pron. IPA: [ti'moɾ 'lɛʃtɨ]) jeung Basa Tetum nu henteu resmi Timór Lorosa'é kadang-kadang dipaké dina Basa Inggris, sarta PBB sacara resmi nyebutna Timor-Lésté. Lorosa'é (kecap keur "wétan" dina Basa Tetum) sacara literal hartina "panonpoé nu medal".

Sajarah[édit | édit sumber]

Abad ka-16: Kadatangan Portugis 1902: Divisi definitif Timor antara Portugis jeung Walanda 1975: Timor Portugis ditinggalkeun ku Portugal nu katarajang Revolusi Carnation. Invasi ku Indonesia, dibantuan ku Australia, Inggris jeung Amerika kusabab sieun jadi nagara komunis.1976: jadi propinsi Timor Timur bagian Indonesia.1976 - 1999: Pendudukan Indonesia di Timor Timur. Kira-kira 100.000 - 250.000 urang maot.[19]1991: Kajadian Santa Cruz 1999: Referendum ngeunaan pamisahan Timor Wétan diijinkeun ku Présidén B. J. Habibie. Saatos mundurna Présidén Soeharto, perjanjian anu disponsoran PBB antara Indonésia sareng Portugal diidinan pikeun referendum dina pangawasan PBB dina bulan Agustus 1999. Sora anu jelas pikeun kamerdékaan Timor Wétan ditampi ku kampanye kekerasan milisi pro-Timor Wétan kalayan dukungan ti Indonésia. Kalayan idin ti Indonésia, pasukan penjaga perdamaian multi-nasional anu dipimpin Australia dikerahkan dugi kaayaan pulih. Dina ahir 1999, administrasi Timor direbut ku PBB ngaliwatan Administrasi Transisi PBB di Timor Leste 2002: Nyiptakeun nagara Timor Leste 2006: sapertilu ti urut pemberontak tentara nasional Timor Leste nungtut kaadilan; konflik peupeus kaluar antara pulisi anu ngarojong pamaréntah jeung militér Dina 30 Agustus 2001, rahayat Timor Wétan milih dina pamilihan kahiji maranéhanana dilaksanakeun ku PBB pikeun milih anggota parlemén.[20] Nepi ka Méi 2002, leuwih ti 20.000 pangungsi geus balik. Dina 20 Méi 2002, Konstitusi Républik Démokratik Timor Leste mimiti berlaku jeung Timor Leste diaku merdéka ku PBB.[21] Parlemén Nasional dibentuk sareng Xanana Gusmão disumpah salaku Présidén munggaran nagara éta. Dina 27 Séptémber 2002, Timor Wétan diganti ngaran Timor-Lésté, ngagunakeun basa Portugis, sarta ditarima jadi nagara anggota ku PBB.[22] Taun saterusna, Gusmão nampik istilah présidén anu sanés, sareng sateuacan pamilihan présidén April 2007 aya wabah kekerasan. José Ramos-Horta kapilih présidén dina pamilihan Méi 2007, sedengkeun Gusmão ngajalankeun pamilihan parlemén sarta jadi Perdana Mentri. Ramos-Horta tatu kritis dina usaha pembunuhan dina bulan Pebruari 2008. Perdana Mentri Gusmão ogé ditémbak misah tapi junun kabur teu tatu. bala bantuan Australia langsung dikirim pikeun mantuan ngajaga karapihan. Taun 2006, PBB ngirim pasukan kaamanan pikeun mulangkeun katertiban nalika karusuhan jeung tarung maksa 15 persén populasi (155.000 urang) kabur ti imahna. Dina Maret 2011, PBB nyerahkeun kontrol operasional pulisi ka otoritas Timor Wétan. PBB mungkas misi perdamaian na dina 31 Désémber 2012