Finlandia

Ti Wikipédia Sunda, énsiklopédi bébas
Suomen tasavalta
Republiken Finland
Républik Finlandia
Bandéra Finlandia Lambang Finlandia
Lagu
Maamme  (Basa Finlandia)
Vårt land  (Basa Swédia)
"Lemah urang"

Location of Finlandia
Location of Finlandia
Lokasi  Finlandia  (héjo kolot)

– di buana Éropa  (héjo & kulawu kolot)
– di Uni Éropa  (héjo)  —  [Legenda]

Ibu kotaHélsinki
60°10′N 024°56′E
Kota panggedéna ibu kota
Basa resmi Basa Finlandia, Basa Swédia
Basa régional Basa Suomi
Démonim Finns, Finnish
Pamaréntah Républik Parleménter[1]
 -  Présidén Alexander Stubb
 -  Perdana menteri Petteri Orpo
 -  Perdana Menteri katunjuk Jussi Halla-aho
Kamerdékaan
 -  Otonomi
ti Swédia
29 Maret 1809 
 -  Déklarasi
ti Bolshevik Rusia
6 Désémber 1917 
 -  Diakuan 4 Januari 1918 
Asup ka
 Uni Éropa
1 Januari 1995
 -  Cai (%) 10
Populasi
 -  Perkiraan  2010 5,374,781 (ka-112)
 -  Sénsus 2000 5,180,000 
GDP (PPP) Perkiraan 2010
 -  Total $185.979 billion[2] 
 -  Per kapita $34,585[2] 
GDP (nominal) Perkiraan 2010
 -  Total $239.232 billion[2] 
 -  Per kapita $44,488[2] 
Gini? (2000) 26.9 (handap
HDI (2010)  0.871[3] (luhur pisan) (ka-16)
Mata uang Euro ()¹ (EUR)
Zona wanci EET (UTC+2)
 -  Usum panas (DST) EEST (UTC+3)
TLD Internét .fi, .ax ²
Kode telepon +358
1 Saméméh 2002: Markka Finlandia
2 .eu ogé dianggo

Républik Finlandia (basa Finlandia: Suomen tasavalta, Basa Swédia: Républiken Finland) mangrupa hiji nagara Skandinavia nu kaasup ogé nagara Nordik. Nagara ieu aya di Eropa Kalér jeung mangrupa anggota Uni Eropa. Finlandia tepung wates jeung Swédia, Norwégia, jeung Rusia upami wates lautna nyaéta Laut Baltik di barat daya, Teluk Finlandia di kidul, jeung Teluk Bothnia di kulon. Ibu kota nagara ieu nyaéta Hélsinki.

Sajarah[édit | édit sumber]

 Artikel utama: Sajarah Finlandia.

Ti taun 1154, nagara ieu geus mangrupa bagian Karajaan Swédia. Dina abad ka-18, nagara ieu geus dikawasaa ku tentara Rusia dua kali. Dina taun 1808, Finlandia geus ditalukan tentara Kaisar Aleksandr I sarta minangka kadipatén ageung otonom dina Kakaisaran Rusia nepi ka ahir taun 1917.

Dina 6 Désémber, 1917, sababaraha bulan saenggeus Révolusi Bolshévik di Rusia, Finlandia geus ngadéklarasian kamerdékaanna. Sanajan kitu, nagara ieu miboga kamerdékaan nu resmi dina 3 Januari 1918 jeung paséa ngeunaan wawatesan geus diréngsékeun saenggeus Pajangjian Tartu ditandatanganan dina 1920. Tapi, ancaman Uni Soviét heunteu eunggeus di ditu hungkul. Wanci Perang Dunya II, Finlandia geus nolak Uni Soviét dua kali: kahiji dina Perang Usum Tiis antara 19391940 jeung Perang Sambungan antara 19411944. Dina 1944, Finlandia sakali deui ditarajang, ayeuna ku pihak Jérman dina Perang Laplandia 1944-1945, di mana tentara Finlandia hasil nundung tentara Jérman ti beulah kalér Finlandia. Sanggeus perang, pamaréntah Finlandia geus miboga pajangjian jeung tatanggana nyaéta Uni Soviét, antara 1947-1948 sarta masihan sababaraha wewengkonna (Karélia, Salla, jeung Petsamo) ka nagara éta.

Saenggeus perang, Finlandia aya dina kaayaan nu bahaya salaku nagara panyangga antara kawasa ageung komunis Uni Soviét jeung nagara démokratis nu lian di Éropa. Ku kituna, dina taun 1948, nagara ieu kapaksa nandatanganan pajangjian Finlandia–Soviét nyaéta Pajangjian Sosobatan, Kerja sama, jeung silih nguntungkeun, nu kawanoh ogé salaku Pajangjian YYA. Pajangjian ieu penting pikeun mastikeun lumangsungna Finlandia salaku hiji nagara kapitalis démokratis. Dumasarna mah dina pajangjian ieu, Finlandia kedah minangka nagara nétral wanci Perang Tiis jeung ngabendung tarajangan nanaon wéh ka Uni Soviét liwat Finlandia.

Étimologi[édit | édit sumber]

Asal ngaran Finlandia (Suomi dina basa Finlandia) teu terang, tapi, meureun kognatna nyaéta kecap proto-Baltik zeme hartina "taneuh". Dumasar kana téori nu lian, ngaran ieu diturunan ti suomaa atawa suoniemi.

Éksonim Finlandia mirip jeung ngaran patempatan Skandinavia Finnmark, Finnveden jeung ratusan toponim lian nu awalna "Fin(n)" di Swédia jeung Norwégia. Sababaraha ngaran éta geus jelas diturunan ti finnr, kecap Jérmanik pikeun tukang ngumbara/pamanggih jeung saterasna kira-kira hartina "paninggaran-pangumpul" nomadik atawa patani tuar duruk. Teu kauninga kumaha, naha, jeung iraha "Finnr" mimiti ngaharti "Finlandia Asli".

Salah sahiji dokumén kahiji nu nyebutkeun "taneuh bangsa Finn" nyaéta 2 batu rune. Aya 1 di Söderby, Swédia, jeung prasasti finlont (U 582) jeung 1 di Gotland, pulo bogaan Swédia di Laut Baltik, kalawan prasasti finlandi (G 319) nu asalna ti abad ka-11.[4]

Géografi[édit | édit sumber]

Päijänne.
Peta Finlandia
 Artikel utama: Géografi Finlandia.

Finlandia mangrupa hiji nagara kalawan rébuan dano jeung pulo; 187.888 dano jeung 179.584 pulo. Salah sahiji danona, Saimaa, nyaéta nu ka-5 panglegana di Éropa. Wangun taneuh di Finlandia kalobaannana datar kalawan sababaraha pasir jeung titik pangluhurna, Haltitunturi dina 1.328 m, aya di tungtung kalér Laplandia. Salian ti loba danona, daratanna ogé didominasi ku leuweung pinus (kira-kira 68% ti lega daratan) jeung saeutik taneuh subur.

Raloba kapuloan nu aya dina bagian kidul-kulon nagri, bagian ti kapuloan Åland, jeung sapanjang basisir kidul di Teluk Finlandia. Finlandia mangrupa salah sahiji ti saeutik nagara di dunya nu tetep "numuwuh". Ku lantaran pangangkatan isostatik nu geus aya ti Jaman és pangtungtungna, lega wewengkon nagara ieu ogé tumuwuh kira-kira 7 kilométer persegi saban taun.

Iklim di Finlandia bagian kidul mangrupa iklim nengah kalér. Di bagian kalér Finlandia, utamana di Laplandia, kalobaannana iklim subarktik. Sabagian wewengkon Finlandia aya dina Lingkaran Arktik.

Démografi[édit | édit sumber]

 Artikel utama: Démografi Finlandia.

Padumuk Finlandia mayoritasna mangrupa Séké Finn jeung aya sababaraha minoritas Swédia Finlandia janten basa resmina nyaéta basa Finlandia jeung Swédia. Basa minoritas nu séjén nyaéta basa Rusia jeung basa Éstonia. Populasi Finlandia kalobaannana museur di wewengkon kidul nagri.

Politik[édit | édit sumber]

Parlemén Finlandia di Hélsinki.
 Artikel utama: Politik Finlandia.

Finlandia nganggo sistem semi-présidénsial jeung parlemén. Présidén Finlandia kagungan tanggung jawab kana kawijakan luar nagri. Upami kakawasaan éksekutif dilaksanakeun ku kabinétna, Valtioneuvosto atawa Statsrådet, nu diwangun ti perdana menteri jeung menteri pikeun rupa-rupa départemén.

Parlemén Finlandia, nu disebut Eduskunta atawa Riksdag, miboga anggota 200 urang jeung mangrupa otoritas législatif pangluhurna di nagara éta. Parlemén ieu bisa ngarobih Konstitusi Finlandia jeung ngéléhan hak véto présidén. Législasi bisa diusulkeun ku kabinét atawa ti anggota Eduskunta nu dipilih pikeun opat taun kalawan réprésentasi proporsional.

Ékonomi[édit | édit sumber]

 Artikel utama: Ékonomi Finlandia.

Finlandia mangrupa nagara industri, miboga ékonomi pasar bébas, jeung produksi per kapita kira-kira sami sareng Britania Raya, Perancis, Jérman, jeung Itali. Standar hidup di Finlandia luhur. Séktor konci ékonomi nyaéta produksi, utamina di widang télékomunikasi. Dagang miboga peran penting nu ampir sapertilu PDBna. Finlandia mimiti nganggo Euro dina 1 Januari 1999.

Propinsi[édit | édit sumber]

 Artikel utama: Propinsi Finlandia.
Propinsi-propinsi Finlandia
Propinsi-propinsi Finlandia

Ayeuna, Finlandia miboga 6 propinsi administratif (lääni, jamak; läänit), nyaéta:

  1. Finlandia Kidul
  2. Finlandia Kulon
  3. Finlandia Wétan
  4. Oulu
  5. Laplandia
  6. Åland

Kapuloan Åland miboga tingkatan otonomi sorangan. Dumasar kana pajangjian internasional jeung hukum Finlandia, pamaréntahan régional Åland ngurus sababaraha masalah nu kaasup ka otoritas propinsi di Finlandia Daratan.

Pamaréntahan lokal diorganisasi saterasna ku 432 kotamadya Finlandia. Ti 1977, euweuh bébédaan administratif antara "town", kota, jeung kotamadya nu séjén. Salian kotamadya, Finlandia ogé kabagi kana 20 wewengkon.

Basa[édit | édit sumber]

Finlandia miboga dua basa resmi nu utama, nyaéta basa Finlandia jeung basa Swedia. Basa resmi nu séjén nyaéta Suomi, basa Romani, jeung basa Isyarah Finlandia. Basa asing lian nu penting nyaéta basa Rusia jeung basa Éstonia.

Basa nu umum dipaké nyaéta basa Finlandia (92% ti populasina) sarta basa Swédia (6% ti populasina). Panganggoan basa asing ayeuna nyaéta basa Inggris (63%), basa Swédia (41%), basa Jérman (18%), jeung basa Perancis (3%).

Réferénsi[édit | édit sumber]

  1. (en)Formerly a semi-presidential republic, it's now a parliamentary republic according to David Arter, First Chair of Politics at Aberdeen University, who in his "Scandinavian Politics Today" (Manchester University Press, revised 2008), quotes Jaakko Nousiainen in "From semi-presidentialism to parliamentary government" in Scandinavian Political Studies 24 (2) p95–109 as follows: "There are hardly any grounds for the epithet 'semi-presidential'." Arter's own conclusions are only slightly more nuanced: "The adoption of a new constitution on 1 March 2000 meant that Finland was no longer a case of semi-presidential government other than in the minimalist sense of a situation where a popularly elected fixed-term president exists alongside a prime minister and cabinet who are responsible to parliament (Elgie 2004: 317)". According to the Finnish Constitution, the President has no possibility to rule the government without the ministerial approval, and does not have the power to dissolve the parliament under his or her own desire. Finland is actually represented by its Prime Minister, and not by its President, in the Council of the Heads of State and Government of the European Union.
  2. a b c d "Finland". International Monetary Fund. Diakses tanggal 2011-04-21.  Archived 2011-10-11 di Wayback Machine
  3. "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Diakses tanggal 5 November 2010.  Archived 21 Nopémber 2010 di Wayback Machine and "Human Development Index trends, 1980–2010" (PDF). United Nations. 2010. Diakses tanggal 7 November 2010.  Archived 1 April 2012 di Wayback Machine
  4. (en) "National Archives Service, Finland". Diakses tanggal 2007-01-22.  Archived 2007-02-27 di Wayback Machine

Tempo ogé[édit | édit sumber]

Tumbu luar[édit | édit sumber]