Tatakrama basa Sunda
Tatakrama basa Sunda nyaéta ragam basa Sunda (diksi) anu dipaké atawa dipilihna dumasar kana kaayaan anu nyarita, anu diajak nyarita, jeung anu dicaritakeunana.
Istilah tatakrama basa Sunda numutkeun hasil Kongrés Basa Sunda taun 1988 di Cipayung, Bogor, dipaké pikeun ngagantikeun istilah undak-usuk basa Sunda. Alesanana nyaéta lantaran undak-usuk basa awalna dimaksudkeun salaku panta-panta basa pikeun ngabédakeun kaayaan sosial masarakatna. Sedengkeun tatakrama basa Sunda dimaksudkeun pikeun silihormat jeung silihajénan.
Basa hormat jeung basa loma
[édit | édit sumber]Sahanteuna aya dua ragam dina tatakrama basa Sunda, nyaéta basa hormat jeung basa loma. Basa hormat umumna dipaké dina suasana resmi, nyarita jeung nu dipihormat, ogé nyarita jeung nu can wanoh. Sedengkeun basa loma umumna dipaké dina suasana loma atawa jeung batur nyarita nu geus loma.
Basa kasar
[édit | édit sumber]Sabenerna aya hiji deui ragam basa Sunda, nyaéta basa kasar atawa garihal. Ragam basa ieu sok dipakéna sawaktu keur ngambék, nyarékan, paséa, ngécé, atawa ka sato. Tangtuna lantaran kasar, ragam basa ieu teu kaasup kana tatakrama.
Kecap-kecap utama
[édit | édit sumber]Gaganti ngaran
[édit sumber]loma | hormat ka sorangan |
hormat ka batur |
---|---|---|
akang | akang | engkang |
kuring / déwék / urang | abdi / sim kuring | ... |
kuring saréréa | abdi sadayana | ... |
manéh / hidep | ... | anjeun |
manéhna | ... | anjeunna |
pribadi | pribados | ku anjeun |
sorangan | sorangan | nyalira |
Pancakaki
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
adi | pun adi | tuang rai |
aki | pun aki | tuang éyang |
alo | pun alo | kapiputra |
anak | pun anak | tuang putra |
bapa | pun bapa | tuang rama |
baraya / dulur | réréhan / wargi | wargi |
bibi | pun bibi | tuang ibu |
budak | budak | murangkalih |
cikal | anak cikal | putra pangageungna |
deungeun-deungeun | nu sanés / sanés wargi | nu sanés / sanés wargi |
incu | pun incu | tuang putu |
indung | pun biang | tuang ibu |
kolot | kolot | sepuh |
lanceuk | pun lanceuk | tuang raka |
minantu | minantu | mantu |
mitoha | mertua | mertua |
nini | pun nini | tuang éyang |
pamajikan | pun bojo | tuang rai / tuang istri / geureuha |
paman | pun paman | tuang rama |
salaki | pun lanceuk | carogé / tuang raka |
téré | téré | kawalon |
Babagian awak
[édit sumber]loma | hormat ka sorangan |
hormat ka batur |
---|---|---|
awak / badan | awak / badan | salira / sarira |
beuheung | beuheung | tenggek |
beungeut | beungeut | pameunteu / raray |
beuteung | beuteung / padaharan | patuangan / lambut |
birit / bujur | birit / bujur | imbit |
bitis | bitis | wentis |
biwir | biwir | lambey |
bujal | bujal / puseur | udel |
buuk | buuk | rambut |
cangkéng | cangkéng | angkéng |
ceuli | ceuli | cepil |
diri | diri | salira |
dubur | dubur | palawangan |
gado | gado | angkeut |
halis | halis | kening |
haté | haté | manah |
huntu | huntu | waos |
irung | irung | pangambung |
kasakit / kanyeri | kasakit / kanyeri | kasawat |
kélék | kélék | ingkab / déhé |
kuku | kuku | tanggay |
kumis | kumis | rumbah |
lého | lého | umbel |
létah | létah | ilat |
leungeun | leungeun | panangan |
panon | panon | soca |
pianakan | pianakan | wewetengan |
pingping | pingping | paha |
pipi | pipi | damis |
ramo | ramo | réma |
sirah | sirah | mastaka |
sirit | larangan | larangan |
sora | sora | soanten |
suku | suku | sampéan |
sungut | sungut / cangkem | baham |
susu awéwé | susu awéwé | pinareup |
taktak | taktak | taraju |
tarang | tarang | taar |
tonggong | tonggong | pungkur |
tuur | tuur | deku |
Pakéan
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
ali | ali | cingcin / lélépén |
baju | baju | raksukan |
bendo | bendo | udeng |
beubeur / sabuk | beubeur / sabuk | beulitan |
calana | calana | lancingan |
carécét / saputangan | carécét / saputangan | salempay |
gelung | gelung | sanggul |
geulang | geulang | pinggel |
iket | iket / totopong | totopong / udeng |
iteuk | iteuk | teteken |
karémbong | karémbong / kekemben | kekemben |
keris | keris | duhung |
kongkorong | kongkorong / kangkalung | kangkalung |
panitih | panitih | sangkétan |
payung | payung | pajeng |
sabuk / beubeur | beubeur | beulitan |
samping | samping / sinjang | sinjang |
sisir | sisir / pamérés | pamérés |
suweng | suweng | kurabu |
topi | topi | tudung |
wedak | wedak | pupur |
Nu di imah
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
anggel | anggel / bantal | bantal |
cacangkir / cangkir | cacangkir / cangkir | tangkepan |
ciling / pacilingan | kakus | jamban |
dapur | dapur | pawon |
enggon / kamar | pamondokan | pangkuleman |
gardéng / rérégan | gardéng / rérégan | lalangsé |
guguling | guguling | pepedek |
imah | rorompok | bumi |
kéjo / sangu | sangu | sangu |
pancuran / kamar mandi | jamban | jamban |
samak | amparan | amparan |
simbut | simbut | kampuh |
Kaséhatan jeung nu karasa ku awak
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
balur | balur | lulur |
batuk | batuk | gohgoy |
begang / kuru | begang | langsip / langsit |
bengék / mengi | asma | ampeg |
bisul | bisul | gambuh |
bolonan / kotoran / palangan / héd | udur sasih / kareseban | kareseban |
cageur | pangésto / pangéstu | damang |
cangkeul | cangkeul | pegel |
capé | capé | palay |
gering | udur | teu damang |
kalenger / kapaéhan / kapiuhan | kapaéhan / kapiuhan | kapidara |
kumbah / kukumbah | kumbah / kukumbah | wasuh / wawasuh |
lapar | lapar / hoyong neda | palay tuang |
mamayu | mamayu | mamajeng |
muriang | muriang | nyenyepan |
obat / ubar | obat / ubar | landong |
parna | répot | wales |
prihatin | prihatin | prihatos |
rieut | rieut | puyeng |
sakit / kasakit | kasakit | kasawat |
salésma | salésma | pileg |
seubeuh | sesek / wareg | wareg |
tunduh | tunduh | palay kulem |
Nu karasa ku haté
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
ambek | ambek | bendu / wera |
atoh / bungah | bingah | bingah |
bageur | bageur | saé manah |
bangga | sesah | sesah |
beuki | beuki / seneng | sedep |
bingung | bingung | éwed |
bungah / gumbira | bingah | bingah |
daék | daék / purun | kersa |
éra | isin | lingsem |
genah / geunah | raos | raos |
gimir | gimir | rentag manah |
hawatir / watir / karunya | watir | hawatos |
hélok | héran | hémeng |
inggis / risi | inggis / risi | rémpan |
ngeunah | ngeunah | raos |
rasa / rumasa / karasa | raos / rumaos / karaos | raos / rumaos / karaos |
resep / karesep | karesep | kalangenan |
ripuh | ripuh / répot | répot |
sadia / sayaga | sayagi | sayagi |
salempang / hariwang | salempang | salempang / rejag manah |
sedih | sedih | sedih / sungkawa |
senang | senang | raos manah |
sono | sono | honeng |
wani | wantun | wantun |
Kaluar tina awak
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
ciduh | ciduh | ludah |
cikiih | cikahampangan | cikahampangan |
cipanon | cipanon | cisoca / ciséér |
késang | késang / karinget | karinget |
tai | kokotor | kokotor |
utah | utah | luga |
Nuduhkeun tempat
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
antara | antara | antawis |
beulah | palih | palih |
deukeut | deukeut | caket |
gigireun | gigireun | gédéngeun |
hareup | payun | payun |
jauh | tebih | tebih |
jero | lebet | lebet |
katuhu | katuhu | tengen |
kédé | kénca | kiwa |
lebah / palebah | leresan | leresan |
pandeuri | ti pengker | ti pengker |
tukang | pengker / pungkur | pengker / pungkur |
Waktu
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
baréto / baheula | kapungkur / kapengker | kapungkur |
beurang | siang | siang |
bulan | sasih | sasih |
burit | sonten | sonten |
gancang / téréh | énggal | énggal |
geuwat | geuwat | énggal |
heubeul / lawas | heubeul / lami | lami |
isuk / isukan | énjing | énjing |
isuk-isuk | énjing-énjing | énjing-énjing |
kakara / karék | nembé | nembé |
kalan-kalan / sakapeung | sawaktos-waktos | sawaktos-waktos |
lila | lami | lami |
malem / peuting | wengi | wengi |
mimiti / mimitina | kawitna | awitna / kawitna |
poé | dinten | dinten |
sakeudeung | sakedap | sakedap |
soré | sonten | sonten |
taun | taun / warsih | warsih |
témpo | sarantos | sarantos |
Pagawéan awak
[édit sumber]Lalampahan
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
abus | lebet | lebet |
amit / amitan | permios | permios |
anteur / nganteur | jajap / ngajajapkeun | nyarengan |
arep / diarep-arep / ngarep-ngarep | ajeng / diajeng-ajeng / ngajeng-ngajeng | ajeng / diajeng-ajeng / ngajeng-ngajeng |
badarat | badarat | nyacat |
balik / mulang | wangsul | mulih |
cicing | matuh | calik / linggih |
cunduk / datang | dongkap | sumping / rawuh |
ilu / ngilu | ngiring | ngiring |
indit / miang | mios | angkat |
jugjug / ngajugjug | bujeng / ngabujeng | bujeng / ngabujeng |
kabur / minggat | minggat | lolos |
kari / tinggal | kantun | kantun |
leumpang | leumpang | angkat |
paju / maju | majeng | majeng |
patuh / matuh | matuh | linggih |
pegat / kapegat | kapegat | kaandeg |
permisi | permios | permios |
pindah | pindah | ngalih |
saba / nyaba | nyanyabaan | angkat-angkatan |
tumpak | tumpak | tunggang |
turun | turun | lungsur |
Atikan, gawé uteuk, jeung sasauran
[édit sumber]Méré jeung nyokot
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
bawa | bantun | candak |
béré / méré | maparin / masihan | ngahaturanan / ngalélér |
beuli / meuli | mésér | ngagaleuh |
bikeun / mikeun | maparinkeun / masihkeun | ngahaturkeun / nyanggakeun |
cumpon / nyumponan / nohonan / nedunan | nyumponan / nyaosan | nyaosan |
dagang | dagang | icalan |
duit | artos | artos |
ganti | ganti | gentos |
harga | harga | pangaos |
hili / tukeur | liron | liron / gentos |
hutang | hutang | sambetan |
injeum / nginjeum | tambut / nambut | tambut / nambut |
jual | ical | ical |
nohonan | nyaosan / nyumponan | nyaosan |
pihapé / mihapé | wiat | ngaweweratan |
séléh / nyéléhkeun | masrahkeun | nyanggakeun / ngahaturkeun |
tarima | tampi | tampi |
Agama / ibadah
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
aji / ngaji | ngaji | ngaos |
buka (puasa) | buka | bobor |
bulan puasa | sasih siam | sasih siam |
lebaran | boboran siam | boboran siam |
puasa | puasa | saum |
salat / solat | sambéang | netepan |
wulu / wudu | wulu / wudu | abdas |
Laki rabi
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
candung | candung | wayuh |
jima | sapatemon | sapatemon |
jinah | jinah | ngalambangsari |
juru / ngajuru | ngalahirkeun | babar |
kawin | nikah / jatukrami | jatukrami / réndéngan |
kuren / kurenan | rimbitan | rimbitan |
nyolowédor | nyolowédor | midua manah |
popotongan | patilasan | patilasan |
rarabi | rarabi | garwaan |
reuneuh | kakandungan | bobot / ngandeg |
séléwér / nyéléwér | midua haté | midua manah |
serah / nyerahkeun | mirak | mirak / ngésér |
Citakan:Tatakrama manusa masarakat
Kecap pagawéan lainna
[édit sumber]Ukuran jeung kumpulan
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
béak | séép | séép |
beurat | abot | abot |
cukup / mahi | cekap | cekap |
emét / saemét / saeutik | saeutik / sakedik | saeutik / sakedik |
euweuh | teu aya | teu aya |
gedé | gedé | ageung |
kabéh / kabéhanana | sadayana | sadayana |
kurang | kirang | kirang |
leutik | alit | alit |
leuwih | langkung | langkung |
meujeuhna | meujeuhna | cekap |
montok | montok | ageung |
ngan | mung | mung |
paro / saparo | sapalih | sapalih |
réa / loba | seueur | seueur |
sabangun | sabangun | sapertos |
sagala | sagala / saniskanten | saniskanten |
sakur | sakur | sugri |
sarua | sami | sami |
Nuduhkeun kaayaan
[édit sumber]Kecap barang lainna
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
asal | kawit | kawit |
astana | pasaréan | pajaratan / makam |
bukti | buktos | buktos |
gogoda / cocoba | cocoba | cocobi |
hal / perkara | perkawis | perkawis |
idin | widi | widi |
kutu | kutu | puntang |
minyak | lisah | lisah |
récéh | récéh | artos alit |
sawah | sawah | sérang |
Kecap panambah modalitas
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
arang / langka | awis-awis | awis-awis |
arék | badé / seja | badé / seja |
beunang | kénging | kénging |
bisa | tiasa | iasa |
boa | tiasa jadi | tiasa jadi |
butuh | perlu | peryogi |
carang / langka | awis / awis-awis | awis / awis-awis |
embung | alim / narah (awéwé) | teu kersa |
hayang | hayang / hoyong | palay |
kudu | kedah | kedah |
kungsi | kantos | kantos |
lain | sanés | sanés |
mangka / sing / muga | mugi | mugi |
meureun | panginten | panginten |
mindeng / remen | sering | sering |
muga | mugi | mugi |
pasti / tangtu | tangtos | tangtos |
pénta / ménta | neda / nyuhunkeun | mundut |
puguh / tangtu | tangtos | tangtos / kantenan |
purun | purun | kersa |
sanggup | sanggem | sanggem |
ulah / entong | teu kénging | teu kénging |
Kecap panyambung
[édit sumber]Kecap pancén
[édit sumber]loma | hormat keur sorangan |
hormat keur batur |
---|---|---|
ajang / keur / pikeun | kanggo | haturan / kahatur |
ari | dupi / upami | dupi / upami |
baé / keun baé | sawios | sawios |
bawarasa | ku émutan / bawiraos | ku émutan / bawiraos |
boga | gaduh | kagungan |
émboh / tambah | tambih | tambih |
endeng / saendeng-endeng | salamina | sapapaosna |
geura / pék / hég | geura / mangga | mangga |
komo / sumawonna | komo / sumawonna | sumawonten |
laju | laju | lajeng |
larung / liwat / kalarung | kalangkung | kalangkung |
maksud | maksad | maksad |
mangkuk / teu mangkuk | teu kantos | teu kantos |
mungguh | menggah | menggah(ing) |
salah saurang | salah sawios | salah sawios |
séjén | séjén / sanés | sanés |
tayohna | rupina | rupina |
tulus | cios | cios |