Lompat ke isi

Azerbaijan

Édit tutumbu
Ti Wikipédia Sunda, énsiklopédi bébas
(dialihkeun ti Azérbaijan)
Ieu artikel eusina ngeunaan hiji nagara di wewengkon Eurasia. Pikeun kagunaan séjén mah, tempo Azerbaijan (disambiguasi).
Azərbaycan Respublikası
Républik Azerbaijan
Bandéra Azerbaijan Lambang Azerbaijan
Bandéra Lambang
Lagu
Azərbaycan marşı
(Mars Azerbaijan)
Location of Azerbaijan
Location of Azerbaijan
Lokasi Azerbaijan
Ibu kota
(jeung kota panggedéna) 		Baku
40°25′N 49°50′E
Basa resmi Basa Azerbaijan
Démonim Azerbaijan
Pamaréntah Républik présidénsial
 -  Présidén Ilham Aliyev (İlham Əliyev)
 -  Perdana Mentri Ali Asadov (Əli Əsədov)
Pawangunan kanagaraan
 -  Albania Kaukasus
abad ka-4 SM 
 -  Atabeg Azerbaijan
1135 
 -  Républik Démokratik Azerbaijan
28 Méi 1918 
 -  républik Sosialis Soviét Azerbaijan
28 April 1920 
 -  Kamerdikaan
ti Uni Soviét
Didéklarasikeun
Dilengkepkeun

30 Agustus 1991
18 Oktober 1991 
Aréa
 -  Total 86600 km² (ka-113)
33436 mil² 
 -  Cai (%) 1,6%
Populasi
 -  Perkiraan  2011 9.165.000[1] (ka-89)
 -  Sénsus 1999 7.953.438 
 -  Kapadetan 105,8 /km² (ka-103)
274,1 /mil²
GDP (PPP) Perkiraan 2011
 -  Total $94,318 milyar[2] 
 -  Per kapita $10.340[2] 
GDP (nominal) Perkiraan 2011
 -  Total $72,189 milyar[2] 
 -  Per kapita $7.914[2] 
Gini? (2008) 33,7[3] (sedeng) 
HDI (2010) 0,713[4] (luhur) (ka-67)
Mata uang Manat (AZN)
Zona wanci AZT (UTC+04)
 -  Usum panas (DST)  (UTC+5)
TLD Internét .az
Kode telepon +994

Azerbaijan (Basa Azerbaijan: Azərbaycan), resmina Républik Azerbaijan (Basa Azerbaijan: Azərbaycan Respublikası) nyaéta hiji nagara di wewengkon Kaukasus di Eurasia. Aya dina silang Asia Kulon jeung Éropa Wétan,[5] nagara ieu diwatesan ku Laut Kaspia di wétan, Rusia di kalér, Géorgia di kalér-kulon, Arménia di kulon, sarta Iran di kidul. Eksklave Nakhchivan diwatesan ku Arménia di kalér jeung wétan, Iran di kidul jeung kulon, kalawan wates pondok jeung Turki di kalér-kulon.

Azerbaijan téh mangrupa hiji républik kahijian sékulér. Nagara ieu mangrupa salsahiji ti 6 nagara Turk merdika ogé hiji anggota aktip ti Déwan Turk sarta komunitas TÜRKSOY. Azerbaijan miboga hubungan diplomatik kalawan 158 nagara sarta mangrupa anggota dina 38 organisasi internasional.[6] Nagara ieu mangrupa salah sahiji anggota pawangun GUAM sarta Organisasi keur Palarangan Pakarang Kimia sarta Pasamakmuran Nagara-Nagara Merdika (CIS).[7] Dina 9 Méi 2006, Azerbaijan dipilih pikeun kaanggotaan dina Déwan Hak Asasi Manusa ku Majelis Umum Pasarikatan Bangsa-Bangsa (wayah jabatan mimiti 19 Juni 2006).[8]

Sajarah

[édit | édit sumber]
  Artikel utama: Sajarah Azerbaijan.

Sajarah awal panyicing wewengkon nu ayeuna diwanoh salaku Azerbaijan nyaéta bangsa Albania Kaukasia, bangsa anu ngomong basa-basa Kaukasus anu kaluarna ti wewengkon ieu. Sajarahna mah, Azerbaijan geus ditangtayungan ku raloba bangsa, kaasup urang Pérsia, Yunani, Romawi, Arménia, Arab, Turki, Mongol, jeung Rusia.

Karajaan kahiji anu aya dina wewengkon Azerbaijan ayeuna nyaéta Mannae dina abad ka-9 SM, lumangsung nepi ka taun 616 SM basa jadi bagian ti Kakaisaran Média, anu saterasna jadi bagian ti Kakaisaran Pérsia dina taun 549 M. Kasatrapan Atropatene jeung Albania Kaukasia diwangun dina abad ka-4 SM sarta kaasup kirang leuwih wewengkon nagara kabangsaan Azerbaijan jeung bagian kidul ti Dagestan ayeuna.

Islam kasebar gancangna di Azerbaijan mimiluan futuhat dina abad ka-7–8. Saenggeus pamaréntahan Kakhalifahan Arab ngaleutik, sababaraha nagara semi-merdika geus kabentuk, salah sahijina téh Kasultanan Shirvanshah. Dina abad ka-11, Turki Seljuk nu nalukkeun jadi kakuatan dominan di Azerbaijan jeung neundeun dasar étnis Azerbaijan ayeuna. Dina abad ka-13-14, wewengkon ieu ditarajang ku bangsa Mongol-Tatar.

Azerbaijan téh mangrupa bagian ti Kasultanan Pérsia Safawiyah dina abad ka-15–18. Ogé ngalaman waktos singket kapeupeusan bangsawan dina tetengahan abad ka-18 nepi ka mimiti abad ka-19, jeung diwangun kana kakhanan-kakhanan anu merdéka. Nyusul Perang Pérsia-Rusia antara Kasultanan Pérsia Qajar, kawas Ganja, Guba, Baku, jeung kakhanan-kakhanan merdika séjénna, jeung Kakaisaran Rusia, Azerbaijan direbut Rusia liwat Pajangjian Gulistan dina 1813, jeung Pajangjian Turkmenchay dina 1828, jeung sababaraha pajangjian nu leuwih awal antara tsar Rusia jeung para khan tepung ahir dina dasawarsa kahiji abad ka-19. Dina taun 1873, minyak ("emas hideung") dipanggihan di kota Baku, anu engkéna jadi ibu kota Azerbaijan.

Saenggeus labuhna Kakaisaran Rusia dina Perang Dunya I, Azerbaijan bareng Arménia jeung Géorgia jadi bagian ti Républik Fédérasi Démokratik Transkaukasia. Wanci républik éta bubar dina Méi 1918, Azerbaijan ngadéklarasikeun kamerdékaanna salaku Républik Démokratik Azerbaijan. RDA mangrupa nagara républik anu populasina mayoritas Muslim jeung ngan lumangsung 2 taun, ti 1918 nepi ka 1920, saméméh Tentara Beureum narajang Azerbaijan. Dina Maret 1922, Azerbaijan, bareng jeung Arménia jeung Géorgia, jadi bagian RSFS Transkaukasia (RSFST) dina Uni Soviét anu masih kénéh anyar kawangun. Dina 1936, RSFST bubar sarta Azerbaijan teras jadi républik bagian RSUS salaku RSS Azerbaijan.

Dina Perang Dunya II, Jérman Nazi narajang Uni Soviét. Tujuan utama panarajangan Operasi Édelwéiss Adolf Hitler nyaéta ngawasaan ibu kota beunghar minyak Azerbaijan, Baku. Lantaran alesan perang, pagawé minyak Soviét diwajibkeun gawé teteruesan sarta wargi nagarana ngagali parit jeung halangan antitank pikeun nyegah kamungkinan panarajangan musuh. Tapi, Operasi Édelwéiss gagal. Armada Jérman gagal dina pagunungan Kaukasus, manéhna éléh dina Patempuran Stalingrad.

Dina 1990, urang Azeri ngarumpul pikeun mrotés kakawasaan Soviét jeung ménta kamerdékaan. Démonstrasi éta dipareuman ku mimiluanna Soviét dina kajadian anu ayeuna disebat ku urang Azeri salaku Januari Hideung. Tapi dina 1991, Azerbaijan ngadéklarasikeun kamerdékaanna nalika labuhna Uni Soviét. Taun-taun awal kamerdékaanna dialihkeun ku perang ka Arménia jeung gerakan séparatis Arménia dina wewengkon Nagorno-Karabakh. Sanajan aya gencatan pakarang ti 1994, Azerbaijan heuteu ngaréngsékeun konflik jeung Arménia ngeunaan wewengkon anu kalobaannana dieusian ku urang Arménia. Saprak ahir perang, Azerbaijan heunteu boga kawasa deui dina 14% - 16% wewengkonna kaasup Nagorno-Karabakh.[9][10]

Étimologi

[édit | édit sumber]

Aya sababaraha hipotésis anu patali kana asalna ngaran "Azerbaijan". Téori nu pangumumna nyaéta éponimna, Azerbaijan dingaranan dumasar kana Atropates, satrap (gubernur) Média Iran, nu ngawasaan hiji wewengkon anu aya di Azerbaijan jeung Iran modérn anu disebut Atropatene.[11] Dipercaya yén ngaran Atropates diturunan ti akar Basa Pérsia Kuna nu hartina "dilindungan ku seuneu"[12].

Aya ogé anu boga pamadegan lian anu ngabéjaan yén istilah ieu nyaéta Turkifikasi tipis ti Azarbaijan, vérsi ngaran Pérsia asli anu di-Arab-keun Âzarâbâdagân, diwangun tina âzar+âbadag+ân (âzar=seuneu; âbâdag=wewengkon kokolaan; ân=rarangkén jamak); yén tradisionalna kecap éta hartina "lemah seuneu abadi" atanapi "lemah seuneu", anu meureunan ngabéjaan sacara teu langsung, kuil seuneu Zoroastrianisme di wewengkon ieu. Sababaraha sajarawan Azeri mibanda pamadegan yén ngaran éta diwangun ti 4 unsur basa Azerbaijan: az+er+bay+can, nu hartina "lemah urang Az nu wanian" atanapi "hiji patempatan anu di handapan pikeun kaom beunghar jeung ageung". Puitisna, Azerbaijan disebut ogé Odlar Yurdu ("Nagara Seuneu (Abadi)").

Babagian administratif

[édit | édit sumber]
  Artikel utama: Babagian administratif Azerbaijan.
Azerbaijan kabagi kana 10 wewengkon ékonomi

Azerbaijan kabagi kana 10 wewengkon ékonomi, 66 rayon (rayonlar, tunggal rayon), jeung 77 kota (şəhərlər, tunggal şəhər) nu mana 11 di antarana diparéntah langsung ku républik.[13] Di Azerbaijan, aya ogé Républik otonom (muxtar respublika), nyaéta Nakhchivan.

Absheron
Aran
Daghlig Shirvan
Ganja-Gazakh
Guba-Khachmaz
Kalbajar-Lachin
Lankaran
Nakhchivan
Shaki-Zaqatala
Yukhari Garabakh

Catetan: Kota anu diparéntah langsung ku nagara dicitak miring.

Rujukan

[édit | édit sumber]
  1. ↑ 11 July – The International Population Day, The demographic situation in Azerbaijan, The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, 11 July 2011, ditarima 12 Juli 2011 Archived 25 Juli 2013 di Wayback Machine
  2. ↑ a b c d "Azerbaijan:Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. Diakses tanggal April 12, 2011.  Archived April 11, 2021, di Wayback Machine
  3. ↑ "Distribution of family income – Gini index". The World Factbook. CIA. Diakses tanggal September 1, 2009.  Archived Méi 13, 2009, di Wayback Machine
  4. ↑ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Diakses tanggal 4 November 2010.  Archived 29 April 2011 di Wayback Machine
  5. ↑ Azerbaijan bisa jadi bagian ti Asia jeung/atanapi Éropa. Klasifikasi PBB ngeunaan wewengkon-wewengkon dunya Archived 2010-04-17 di Wayback Machine nempatkeun Azerbaijan dina Asia Kulon; CIA World Factbook CIA.gov Archived 2009-06-10 di Wayback Machine, NationalGeographic.com Archived 2017-01-29 di Wayback Machine, jeung Encyclopædia Britannica Archived 2015-05-29 di Wayback Machine ogé nempatkeun Géorgia di Asia. Sabalikna, loba sumber nempatkeun Azerbaijan di Éropa, saperti BBC NEWS.bbc.co.uk Archived 2009-12-17 di Wayback Machine, Merriam-Webster's Collegiate Dictionary Archived 2023-04-09 di Wayback Machine, jeung Worldatlas.com Archived 2015-05-16 di Wayback Machine.
  6. ↑ "Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations:". British Foreign & Commonwealth Office. Diarsipkan dari versi asli tanggal July 31, 2003. Diakses tanggal May 26, 2007.  Archived Juli 31, 2003, di Wayback Machine
  7. ↑ Europa Publications Limited (1998). Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States. Routledge. p. 154. ISBN 9781857430585. 
  8. ↑ "Elections & Appointments – Human Rights Council". United Nations. Diakses tanggal 2009-01-03.  Archived 2008-12-20 di Wayback Machine
  9. ↑ Thomas De Waal. Black Garden: Armenia And Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press, h. 240. ISBN 0-8147-1945-7
  10. ↑ CIA — The World Factbook. Azerbaijan. Archived 2009-06-10 di Wayback Machine
  11. ↑ Historical Dictionary of Azerbaijan oleh Tadeusz Swietochowski dan Brian C. Collins, ISBN 0-8108-3550-9 (dicandak 7 Juni 2006).
  12. ↑ The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under Russian Rule oleh Audrey Altstadt, ISBN 0-8179-9182-4 (dicandak 7 Juni 2006).
  13. ↑ "The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, Administrative and territorial units of Azerbaijan Republic". Azstat.org. Diakses tanggal 2011-05-22.  Archived 2011-05-12 di Wayback Machine

Bacaan salajengna

[édit | édit sumber]
  • Olukbasi, Suha. Azerbaijan: A Political History (I.B. Tauris, 2011) 292 pages; $90). Focus on post-Soviet era.

Tumbu kaluar

[édit | édit sumber]
Pék paluruh émbaran nu leuwih loba ngeunaan Azerbaijan ku jalan nyungsi proyék sabaraya Wikipédia
Définisi kamus ti Wiktionary
Buku téks ti Wikibooks
Cutatan ti Wikiquote
Téks sumber ti Wikisource
Gambar jeung média ti Commons
Warta ti Wikinews
Sumber pangajaran ti Wikiversity
OpenStreetMap miboga data géografis nu patali jeung: Azerbaijan
Informasi umum
Pamaréntahan
Média warta
Pelesir

   Tempo ogé Azerbaijan di Wikivoyage

Koordinat: 40°18′N 47°42′E / 40.3°N 47.7°E / 40.3; 47.7

Dicomot ti "https://su.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaijan&oldid=652578"